طیف کامل نور در قرآن

طیف کامل نور در قرآن

احمد شمّاع زاده

اگر مفسّران و قرآن پژوهان از این نکته غافل شوند که «همه دانستنیهای لازم برای زندگی انسان، در قرآن یافت میشود»، هم به خود و جامعه بشری ستم کرده‌اند و هم به خدا و قرآن. زیرا منظور نظر خداوند کریم از آوردن آیات و نشانه های دیریاب و برخی گاهها اعجازگونه، این است که همواره نکاتی را در آنها آورده که ما باید با دقت به پژوهش در مورد آنها بپردازیم و اهمال گونه ازکنارشان نگذریم؛ نه اینکه آن هنگام که دانش روز به رمز آن اعجاز رسید، ما بگوییم که قرآن کریم پیشتر، این نکته را یاداوری کرده است.

مشغول خواندن قرآن بودم. به این آیه رسیدم که خداوند به حضرت موسی در روز برگزیده شدنش به پیامبری میگوید: و ادخل یدک فی جیبک تخرج بیضاء من غیرسوء فی تسع آیات...

ترجمه: و دستت را در گریبانت ببر. بیرون میآید نور سفیدی بی زیان، در نه آیه(نشانه). (نمل: آیه دوازده)

موضوع و نکته کلیدی در این گفتار، عبارت فی تسع آیات (در نه نشانه) است؛ بویژه آنکه میان عبارتهای من غیرسوء (که مربوط است به نور دست حضرت موسی) و فی تسع آیات (که وصف چگونگی آن نور است)، علامت صلی که نشانه وصل کردن است، آمده. یعنی بهتر آن است که میان این دو عبارت در خواندن و فهم آیه جدایی نیفتد.

این آیه را در طول عمر خود، شاید بیش از هزار بار خوانده، و مانند دیگران از آن گذر کرده بودم؛ ولی به خواست خداوند تنها امروز به فهمش نائل آمدم:

تا خواندمش به خود گفتم موضوع آیه ظاهراً نور است. شاید به طیف نور مربوط شود.

سپس گفتم ولی طیف نور هفت رنگ دارد؛ و این عبارت اشاره به نه آیه (نشانه) دارد.

سپس گفتم شاید طیف نور اصلی و کامل نه رنگ داشته باشد که پژوهشگران فیزیک نور هنوز به دو رنگ دیگرش دست نیافته اند و قرآن کریم مانند بسیاری موارد خواسته است به پژوهشگران اعصار و قرون نکته ای را یاداوری کند؛ و در اینجا اینکه:

طیف کامل نور، نه رنگ دارد و نه هفت رنگ.

این گفت و گوی من با خودم یک دقیقه هم طول نکشید که دو سر طیف نور به ذهنم رسید: فرو سرخ و فرا بنفش...

برای اطمینان بیشتر، حاشیه قرآنم را نگاه کردم. دیدم چیزی نوشته نشده؛ و نتیجه گرفتم که مفسران در درک این آیه مانند بسیاری آیات، ناتوان بوده اند؛ و مطمئن شدم که نظرم به حقیقت بسیار نزدیک، و یا عین حقیقت است.

بنابراین، خداوند کریم هزاروچهارصد سال پیش، در قرآن عظیم اعلام کرده که نور دیدنی، طیف دارد و طیف کاملش دارای نه رنگ است.

هفت رنگ دیدنی طیف نور را نیوتن کشف کرد؛ ولی پرتو نادیدنی فروسرخ به وسیله ویلیام هرشل در سال 1800، و پرتو نادیدنی فرابنفش به وسیله یوهان ویلهلم ریتر در سال 1801 یعنی پس از گذشت صد سال از کشف نیوتن کشف شدند. قرآن کریم 1200 سال پیش از نیوتن از تشکیل شدن طیف کامل نور از نه رنگ مختلف خبر داده بود. سبحان الله

******

اکنون شایسته است به یکی از بهترین ترجمه‌های قرآن کریم که خلاصة التفاسیری هم دارد، نگاهی بیندازیم تا بدانیم آنچه که در تفسیرها، و به تبع آنها در ترجمه‌ها در این زمینه آمده چگونه است. ترجمه استاد بهاءالدین خرمشاهی:

و دستت را در گریبانت کن، تا سفید و درخشان بدون هیچ بیماری (پیسی) بیرون آید (و با) معجزات نه گانه به سوی فرعون و قومش (برو) که ایشان قومی نافرمانند.

انسان شگفتزده می‌شود از اینکه یک استاد دانشگاه که عمری را در قرآن پژوهی گذرانده و تصورم بر این است که واژه قرآن پژوهی را اولین بار ایشان به کار برده و کتاب مهمی از خود را با این عنوان آراسته، آیه مهمی از قرآن را چنین بیدقت ترجمه کند!! نگارنده این قصور را تنها میتوانم به حساب اعتماد بیش از حد به تفسیرها بدانم. چنانکه دلیل خوابنامه انگاشتن قرآن توسط دکترسروش نیز همین است که ایشان تصور کرده هرانچه که در تفسیرها آمده، قرآن است. در صورتی که قرآن، قرآن است و تفسیرها نظر مفسرند، گاهی درست و گاهی نادرست پیرامون قرآن؛ و دانستن این موضوع مسأله پیچیده ای نیست.

و اما چرا بیدقتی!؟

ایشان فی تسع آیات را، که می‌شود در نه نشانه، معجزات نهگانه ترجمه کرده است. معنای آیه (گذشته از اجزای کتاب‌های مقدس)، نشانه و پدیده است.

اما چرا ایشان معجزات نهگانه را در اینجا آورده؟

یک- به آن دلیل که حضرت موسی در طول دوران رسالت خویش، نه معجزه آورد تا قوم فرعون و نیز قوم خود را بیشتر به نبوت خویش مطمئن، و یا توبیخشان کند و دیگر دلایل، که در آیه‌ صدویک سوره اسراء (ولقد آتینا موسی تسع آیات بیّنات)، آمده است. ایشان این تسع آیات بیّنات را با آن تسع آیات، یکی گرفته‌اند و به این موضوع مهم توجه نکرده اند که آیه سوره نمل مربوط است به روز بعثت حضرت موسی در طور سینا، و این‌ آیه مربوط است به طول دوران رسالت وی.

دو- در آیات سی و یکم تا سی و سوم سوره قصص آمده است که خداوند در روز بعثت حضرت موسی به وی میگوید با این دو معجزه (عصا و یدبیضاء) به سوی فرعون برو. چگونه می‌شود که در یک آیه به او بگوید با این دو معجزه به سوی فرعون برو و در آیه‌ای دیگر بگوید با نه معجزه ای که هنوز پدید نیامده اند!!؟

سه- در تشریح فی تسع آیات بینات، باید گفت بیّنه یعنی دلیل و معجزه، و چون خداوند می‌خواسته طیف نور را یاداور شود، تنها گفته تسع آیات، تا هیچ‌گاه معنای بیّن یا آشکار نیز به خاطرها خطور نکند، زیرا نورهایی که تشکیل‌دهنده نور سفیدند، آشکارا جدای از یکدیگر دیده نمیشوند؛ بویژه نورهای دو سر طیف نور که هیچگاه آشکار نبوده و نیستند. پس معجزه قرآن برای زمان ما در همین است که بیّنات را در اینجا نیاورده است.

دستاوردهای دانش در زمینه طیف نور:

این رنگها به ترتیب از قرمز(بلندترین طول موج) در یک سر طیف نور شروع میشود، و به رنگ بنفش(کوتاهترین طول موج) در انتهای دیگر آن، پایان مییابد. رنگهای تشکیل دهنده نور سفید، اصلاحأ طیف نور نامیده میشود.

نور مرئی تابشی الکترومگنتیک است که به چشم انسان میآید. نور مرئی یا آشکار، با طول موجی از حدود 380 تا حدود 740 نانومتر جای دارد. محدوده نور مرئی بین دو نور نامرئی فروسرخ، که در طول موجهای بلندتر و نور نامرئی فرابنفش، که در طول موجهای کوتاهتر یافت میشود، قرار دارد.

تابش فروسرخ که به آن اشعّه مادون قرمز نیز میگویند، در فیزیک به بخشی از طیف امواج الکترومگنتیک گفته می‌شود که طول موج آن‌ها بلندتر از دامنهٔ نور مرئی، و کوتاه‌تر از دامنهٔ رادیویی باشند. امواج فروسرخ در بازه بسامدی ۳۰۰ گیگاهرتز تا ۴۰۰ تراهرتز و طول موج یک میلیمتر تا ۷۵۰ نانومتر قرارمی‌گیرند.

بیست وهشتم بهمن ماه نودوچهار

ویرایش دوم: خردادماه نودوشش

احمد شمّاع زاده

معنای "امّن یجیب"

معنای «امّن یجیب»

احمد شمّاع زاده

بسیاری از مردم هرچه را که روی منبر میشنوند اصل فرض میکنند، یاد میگیرند، تکرارمیکنند، و تصوراتی هم از آن موضوع دارند که بیشتر گاهها با واقعیت همخوانی ندارد. یکی از این‌گونه موارد، آیه‌ ای از قرآن مشهور به امن یجیب است که بخش اول آیه 62 سوره نمل است؛ و بسیاری مردمان (و از جمله نگارنده، تا دو سال پیش) نمیدانند که معنای درست آن چیست.

دو سال پیش، شبی از ماه مبارک رمضان بود که یک استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه، هنگامی که وارد شد، مستقیماً به سوی واعظی رفت که خود را برای وعظ آماده میکرد و با وی این پرسش را مطرح کرد که معنای امن یجیب چیست؟ واعظ پاسخ کاملی نداد؛ ولی بانی مجلس که نزدیک واعظ نشسته بود، به قصد پاسخگویی گفت که «واضحه» و معنایی را گفت و نظر مرا هم خواست. من هم که اولین باری بود که با چنین پرسشی مواجه میشدم آنهم بی مقدمه، گفتم «فکر میکنم همین‌طور باشه”. ولی استاد راضی نشد و دلایل خود را داشت.

فردای آن روز با تدبر در آیه، یه فهم آن نائل شدم و با دیدن ترجمه قرآنهایی که در دسترس داشتم متوجه شدم که کدام ترجمه‌ها درست، و کدامها نادرستند. شب فرا رسید و دوباره در محفل حاضر شدیم و من به استاد گفتم «من تحقیق کردم و متوجه شدم که شما درست میگویید”. ایشان موضوع را با بانی مجلس در میان گذاشت ولی او باز هم نپذیرفت. و اما معنای این آیه:

همان‌گونه که در بیشتر مقاله های قرآنی ام تأکید کرده ام، برای فهم هر آیه یا هر بخش از آیه که درکش نه تنها آسان نیست بلکه کمابیش پیچیده است، لازم است در آن تدبّر کنیم تا به فهم آن و تا اندازه‌ای به منظور نظر خداوند برسیم؛ و اولین کار لازم در تدبر، این است که موضوع و جایگاه آیه را با توجه به آیات پیش و پس از آن آیه بدانیم.

ریشه فهم این عبارت، در بخش دوم آیه 59 نهفته است: أالله خیرٌ امّا یشرکون؟ «آیا خداوند بهتر است یا آنچه که به او شرک میآورند»؟

آیات 60 تا64 یعنی پنج آیه با عبارت أمن (یا کسی که...- یا آنکه...) آغاز می‌شود؛ بدین ترتیب:

آیه 60: یا کسی که آفرید…

آیه 61: یا کسی که قرارداد...

آیه 62 یا کسی که اجابت میکند دعای درمانده را آنگاه که بخواندش و بدی را برمیاندازد. (أمن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السّوء)

آیه 63: یا کسی که هدایت میکند شما را…

آیه 64: یا کسی که آفرینش را آغاز میکند و سپس برمیگرداندش...

با این مقدمه و روشن شدن معنای امّن، حال میخواهیم بدانیم (خواسته همان استاد) چگونه یک جمله پرسشی میتواند دعایی برای شفا تلقّی شود؟ ما که چیزی را از خداوند درخواست نکرده ایم، چگونه میخواهیم نتیجه بگیریم؟ تنها توجیه، میتواند این باشد که:

ما تبرکاً چنین کاری را میکنیم و خدا خودش میداند که مراد و منظور ما شفای مریضمان است.

اگر هم چنین فرضی درست باشد، دستکم باید معنای آیه را بدانیم و پس از آن، آیه را مصادره به مطلوب کنیم!

در این مقام، شایسته است بدانیم برخی از ترجمه‌های قرآن، این عبارت را چگونه ترجمه کرده‌اند تا برای چندمین بار متوجه شویم که نباید چشم بسته به ترجمه‌ها اعتماد و اتّکاء کرد:

ترجمه استاد بهاءالدین خرمشاهی: یا کیست که

ترجمه محمد کاظم معزّی: یا آنکه (این ترجمه به نظر میرسد که بهترین ترجمه فارسی باشد زیرا در بیشترموارد نکته‌های مهمی را درست ترجمه کرده است؛ از جمله همین مورد را.)

ترجمه ولی الله محدث دهلوی- چاپ لاهور- کراچی: نه بلکه میپرسیم که

ترجمه علیقلی قرآئی به زبان انگلیسی: Is He Who - آیا او کسی است که (ظاهراً بیتوجه به آیه 59 ترجمه شده است.)

ترجمه مجمع ملک فهد، چاپ عربستان به زبان انگلیسی، که کاملاً با توجه به آیه 59 ترجمه شده، و بهترین ترجمه به زبان انگلیسی دستکم در این مورد است:

Is not He (better than your gods) Who

سیزدهم خرداد ماه نودوشش

هشتم رمضان المبارک 1438

سوم ژوئن 2017

احمد شمّاع زاده