دانشنامه مفاهیم ویژه قرآن کریم

دانشنامه مفاهیم ویژه قرآن کریم

(بازشناسی حقایقی از قرآن کریم)

سرآغاز

واژه کاوی از نیازهای اساسی برای فهم آیات قرآن و پژوهش در این کتاب عظیم است.

هدف از تدوین این دانشنامه کوچک و پربار بازشناسی حقایقی از قرآن کریم است که در پس واژگان و عبارتهایی گاهی ساده و گاهی ویژه نهفته است؛ و از آنجا که خداوند کریم در گزینش و به کارگیری واژه ها بسیار دقیق عمل کرده برهر خواننده قرآن لازم است که به هنگام خواندن قرآن به منظور نظر خداوند از راه تدبر آن دست یابد.

نمونه ها:

چرا خداوند واژه ویژه هوی را در آیه والنجم اذا هوی به کار برده است؟

چرا خداوند واژه ساده انعام(چهارپا) را در جایی به کار برده که ربطی به چهارپایانی که ما میشناسم پیدا نمیکند؟

چگونه خداوند در یک آیه با یک مثال ساده و در آیه ای دیگر با یک واژه ویژه شکل کیهان را به ما مینمایاند؟

قرآن کریم با آیات زیر که آیه اول آن خطاب به پیروان ادیان مختلف، و آیه دوم آن خطاب به مسلمانان، و و چهار آیه دیگر، مخاطب آنها همه جهانیان هستند، خود را معرفی میکند:

ـ تفصیل کل شیء و هدیً و رحمهً لقوم یؤمنون(یوسف: 111)

ـ تبیاناً لکل شیء و هدیً و رحمهً و بشری للمسلمین(نحل: 89)

ـ ولقد صرفنا فی هذاالقرآن للناس من کل مثل و کان‌الانسان اکثر شیء جدلاً(کهف: 54)

ـ ولقد صرفنا للناس فی هذاالقرآن من کل مثل فابی اکثرالنّاس الاّکفوراً(اسراء: 89)

ـ ولقد ضربنا للناس فی هذاالقرآن من کل مثل لعلّهم یتذکّرون(زمر: 27)

ـ ولقد ضربنا للناس فی هذاالقرآن من کل مثل ولئن‌جئتهم بایه‌ لیقولنّ‌الّذین‌کفرواان‌انتم‌الاّمبطلون(روم:58)

این آیات به ما میفهمانند که خداوند در قرآن کریمش از همه چیز به گونه ای نمادین یاد کرده است. برماست تا به حقیقت آن نمادها دست یابیم و برای دستیابی و فهم آن نمادها باید در این کتاب عظیم تدبر کنیم.

بنابراین همه‌چیز به گونه ای نمادین در قرآن وجود دارد، و ما باید چشم بصیرت قرآنی داشته‌باشیم تا موارد مورد نظرمان را در آن بیابیم. اولین چیزی که این چشم بصیرت را به ما می‌دهد، آن است که پیش از هرچیز به آیات بالا ایمان داشته و باور داشته باشیم که همه ‌چیز در قرآن یافت ‌می‌شود، تا آیات قرآن حقیقت خود را به ما بنمایانند.

کپلر و کپرنیک پیشگامان هیات جدید شناخته شده اند در حالی که قرآن کریم در این زمینه هزار سال از آنان پیشگامتر است. اکنون میدانیم که قرآن کریم پیرامون گسترش کیهان- نسبیت زمان و بسیاری از کشفهای مهم تاریخ علم پیشگام بوده ولی تفسیرها نتوانسته اند در مقاطع حساس تاریخ علم از حقایق قرآن پرده برداری (تفسیر) کنند و حقایق قرآن را به اندیشمندان نشان دهند. در نتیجه دانشها و نکات علمی قرآن همواره مورد غفلت واقع شده و تنها زمانی متوجه برخی از آنها شده اند که دانشمندان به آن حقایق دست یافته اند. در این میان مقصران اصلی چه کسانی هستند؟ آیا جز دانشمندان علوم قرآنی و مفسرینی که از سویی به دانشهای روز آگاهی نداشته یا ندارند و از سوی دیگر بدون تدبر هرگاه به فهم آیه ای دست نمییافته یا نمییابند چیزی به جای کلام خداوند میگذارند و از موضوع درمیگذرند، قشر دیگری کوتاهی کرده است؟

قرآن کریم دایره المعارف کل هستی است و ترجمه یا تفسیر کل آن یعنی از سوره حمد تا سوره ناس غیرممکن، و تنها سرابی است که تشنگان حقایق و معارف قرآن را به خود میکشاند و تشنه بازمیگرداند. کدام دانشمندی وجود داشته یا دارد که بر تمام دانشها و آگاهیها احاطه علمی داشته باشد تا توانسته باشد یا بتواند کل قرآن را ترجمه یا تفسیر کند؟ بنابراین تفسیرها نمیتوانند کارا و کارساز باشند و باید در شیوه های فهم قرآن تجدید نظر کنیم و طرحی نو دراندازیم.

بهترین طرحی که برای درک مفاهیم ویژه قرآن کریم به نظر نگارنده رسیده همان شیوه ای است که برای تدوین دایرة المعارفها در نظر میگیرند و هر کلیدواژه آن را به یک یا چند شخص خبره و اهل فن میدهند تا یک یا چند مقاله برای آن بنویسند.

با این دیدگاه نگارنده بر آن شد تا نتیجه سالها تدبر قرآن و اندیشه در آیات آن را که با زحمتهای فراوان از برخی واژگان و مفاهیم ویژه قرآن کریم فهمیده و درک کرده که دیگران به آنها دست نیافته اند، در این دانشنامه گرداوری کند و به آگاهی دیگران برساند بلکه راهی باز شود تا دیگر حقایق قرآن که هنوز ناشناخته اند به جهانیان شناسانده شوند و قرآن کریم هدایتگر دانشمندان علوم مختلف قرارگیرد و کارایی خود را بیش از پیش به همگان نشان دهد.

واژه ها و مفاهیمی که در پی میآیند گلچین شده آن واژه کاویهاست؛ که همگی در محیط مجازی وب موجودند. در این راستا امید است قرآن دوستان بیشتر با قرآن و مفاهیم آن آشنا شوند و قرآن پژوهان را نیز در پژوهشهایشان یاری رساند.

در این گرداوری بر مبنای فهرست زیر تاکنون شمار یکصدوده مفهوم ویژه مورد بررسی قرارگرفته و ممکن است در آینده بر غنای آن افزوده شود. به نظر میرسد جای این دانشنامه تاکنون خالی بوده و امید است برای همگان دلپذیر و اندیشه برانگیز باشد.

اولین نگارش و ویرایش: بهمن نودوچهار

آخرین ویرایش کامل، همراه با واژگان تازه: آبان نودوهفت

احمد شماع زاده

[e-mail]

پیشنهادها:

• کسانی که واژه ویژه ای به نظرشان میرسد اطلاع دهند تا مورد پژوهش قرارگیرد.

• در صورتی که شخصی به فهم واژه ویژه ای دست یافته میتواند مطلب را بفرستند تا به نام خود او در این دانشنامه قرارگیرد.

فهرست مفاهیم ویژه قرآ ن کریم

آذان الانعام- آیه- ابواب السّماء- اثنتاعشرة عیناً- احضرت الانفس الشّح- ارض- ارضین السّبع- ازواجاً ثلاثه- اسباب السّماء- اکل المال- امانت و خیانت- امّ الکتاب- امام مبین- امّ من یّجیب- امّة وسطاً- انزل (در انزل لکم من‌الانعام ثمانیه‌ازواج)- انعام- اوتاد- بحرالمسجور- بعداً ل...- بشر- بلدة طیّبة - بنی اسرائیل- تدبّر- تدلوا- تسبیح- تسع آیات- تمورالسّماء- ثانی أثنین- جناح (بال)- جاهدوا فینا- حبک- حکّام- حورالعین- خصیم- خلطاء- خنّس الجوارالکنّس- دابّة الارض- دحوالارض- ذوالقرنین- زوج و زوجین- زوجین اثنین- سئم (در لایسئم الانسان)- سبعاً شداداً- سبعاً من المثانی- سبع سموات- سبع طرائق- ستّة ایام- سدرة المنتهی- سلّّم یستمعون فیه- سماء- سموات العلی- سموات و الارض- سوءمن القول- شری- شعری- صابئین (صابئون)- صدف- صوراسرافیل- ضاق بهم ذرعاً- ضرباً فی الارض- طبقاً عن طبق- عبادک المخلصین- عدم- عدوٌ مّبین- عرش- غثاءً احوی- فرعون- فعّالٌ لما یرید (مبحث فعل الهی)- فقروالفحشاء- قرآن- قرآن مبین- قرن- کتابٌ حفیظُ - کتاب مبین- کرسی- کعبین- لدلوک الشّمس- مارجٍ مّن نّار- ما سکن فی الّیل و الّنهار- ما ملکت ایمانکم (ایمانهم)- متوسّمین- مزّقتم کلّ ممزّقٍ- مشارق- مشرقین و مغربین- معجزین و معاجزین- ملأالأعلی- من فی السّموات- مواقع النّجوم- موسعون- موسی- نارالسّموم- نأتی الارض- نبات- نجم- نسخ- نشوز- نضید- نطوی السّماء- هضیم- هوی- ولی و ولایت- یحرّفون الکلم عن مواضعه- یحیی- ید بیضاء- یفعل ما یشاء- یلج- یوم- یوم الخروج- یوم القیامه- یوم تبدل‌الارض

نظر به اینکه فایل دانشنامه بیش از ششصد کیلوبایت است و 

بلوگسکای نمیتواند همه ظرفیت را درج کند؛ علاقمندان

میتوانند متن دانشنامه را که به تازگی ویرایش کامل شده در

نشانی زیر بیابند: https://www.academia.edu/10031889