رانت خواری در قرآن

رانت خواری در قرآن

احمد شمّاع زاده

ولاتأکلوا اموالکم بینکم بالباطل و تدلوا بها الی الحکّام لتأکلوا فریقاً من اموال النّاس بالاثم و انتم تعلمون.( بقره: 188)

ترجمه: و مخورید داراییهایتان را میان خود به بیهودگی و مرسانید آن را به حکام تا بخورید بخشی از داراییهای مردم را به ناحق و آلوده به گناه، (درحالی که) آگاهانه انجامش می‌دهید.

شرح و تفسیر لازم نیست؛ تنها بسنده است تا واژگان کلیدی این آیه را که نقش مهمی هم در جامعه شناسی و هم در اقتصاد دارد، درست و شایسته برای فهم همگان، بررسی کنیم:

واژگان کلیدی:

بیهودگی

چه چیزی بیهوده و باطل است؟ اگر کسی طبق شرع و حق داراییهایی را به دست آورد و از آنها بهره برداری کند کار باطل و بیهوده ای نکرده است. پس هنگامی این بیهودگی نمایان میشود که چرخه مال اندوزی نادرست و ناحق باشد.

مرسانید

تدلوا به معنای برسانید است. نمیگوید ندهید، میگوید مرسانید. خداوند بصیر، موضوع مهمی را به میان کشیده است؛ و منظورش این است که ممکن است مستقیماً به کسی رشوه ندهید ولی به طریقی به او برسانید؛ و چه نیکو رشوه دهی و رشوه خواری را تنها با یک واژه توصیف کرده است!! که در واقع، معجزه ای از قرآن کریم است.

در موضوع رشوه، سخنی از رسول اکرم نقل شده که منفوربودن رشوه دهی و رشوه خواری در اسلام، و نقش ویرانگر آن را در اقتصاد کشور و معیشت مردم نشان می‌دهد:

الرّاشی و المرتشی کلاهما فی النار

یعنی هم رشوه دهنده و هم رشوه گیرنده در آتش دوزخ اند. نکته مهم در این حدیث این است که در آغاز، از رشوه دهنده یاد کرده که نشان می‌دهد تا رشوه دهنده ای یافت نشود؛ رشوه گیرنده ای یافت نمی‌شود.

در عمل هم می‌بینیم که اختلاسگران، خود آغازگر رشوه هستند؛ و در بسیاری موارد، این رشوه دهنده است که رشوه گیرنده را شناسایی، و سپس او را تشویق به کارچاق کنی و گرفتن رشوه می‌کند! چه رشوه گیرنده رئیس یک بانک باشد و چه یک نانوا که خریدار نان به او رشوه کوچکی (مثل تعارف یک سیگار) میدهد تا حقوق دیگران را زیر پا گذارد و زودتر نان بهتری را بگیرد و برود.

حکّام

چه کسانی مصداق حکّام هستند؟ حکّام جمع حاکم است و حاکم کسی است که اهرمهایی را در دست، و یا بر اموالی تسلط دارد؛ که مال خودش نیست، ولی بدون اجازه و مشورت و خواست او، امکان آن نیست که از آنها بهره برداری شود؛ مانند رؤسای بانکها.

بخورید

می‌گوید شما مرسانید اموالتان را به حاکمان یعنی رشوه ندهید به کسانی که آن اهرمهای مالی و اداری را در دست دارند. سپس می‌گوید تا بخورید (یعنی هم حاکمان و هم شما با هم) بخشی از اموال مردم را.

خداوند روی نکته مهمی دست گذاشته؛ یعنی نمی گوید اموالتان را مرسانید به حاکمان تا از اموال شما بخورند؛ بلکه می‌گوید «رشوه ندهید؛ تا بخشی از اموال مردم را با هم بخورید!» جل الخالق!!

به ناحق و آلوده به گناه

یعنی نه بر طبق موازین قانون و شرع، بلکه همراه با فساد و دور زدن محملهای قانونی و شرعی که امروزه با عنوان رانت و رانت خواری از آن یاد می‌شود.

به نظرمی رسد که این آیه، یکی از آیات بسیار عجیب و دقیق قرآن باشد. در بسیاری از آیات قرآن، دقت و ایجاز در اوج است؛ ولی این شگفتی و دقت در هر آیه‌ای متفاوت است؛ و تنها کسانی که دقیق هستند و در آیات الهی اندیشه می‌کنند، از پس فهم آنها برمی آیند.

پس همه چیز در قرآن یافت میشود حتا واژگانی به ظاهر مدرن همچون: آزادی، دموکراسی، رانتخواری و ...

آری! در قرآنی که برای همه عصرها و نسلها آمده، همه گونه پیشبینی در آن صورت گرفته؛ تا در روز بازپسین همه بهانه ها از دست حاکمان و صاحبان مناصب و نیز مردم عادی گرفته شود؛ و کسی نتواند بگویند من آگاهی نداشتیم.

آزادی و دموکراسی در قرآن: https://www.academia.edu/9260575

اردی‌بهشت 1393

ویرایش دوم: خرداد 1401

ویرایش سوم: فروردین 1403

احمد شماع زاده