رسولان عامّ خداوند (برگزیدگان الهی)

رسولان عامّ خداوند

(برگزیدگان الهی)

احمد شمّاع زاده

ینزّل الملائکة بالرّوح من امره علی من یشاء من عباده (نحل: 2)

فرومی فرستد فرشتگان را با کارمایه ای از خود بر هرکه بخواهد.

می‌دانیم که:

• انبیاء(پیامبران) و مرسلین(رسولان) کسانی هستند که رابط میان آفریدگار و آفریده اند.

• وظیفه انبیاء فراقومیّتی و فراملّیّتی، یعنی فراگیر و جهانشمول بوده است.

• وظیفه رسولان محدود به قوم خود و دیگر اقوام نزدیک بوده است.

• پیامبران، رسول نیز بوده اند؛ زیرا وظیفه هدایت قوم خویش را نیز برعهده داشته اند؛ ولی رسولان پیامبر نبوده اند؛ زیرا رسالتشان جهانشمول نبوده است.

• شمار پیامران کم، ولی شمار رسولان بسیار زیاد بوده است.

• پیامبران تنها از میان انسانها برای انس و جن برگزیده می‌شده اند (بویژه پیامبران اولوالعزم)؛ ولی رسولان انس، برای انسانها و رسولان جنّ، برای جنّها برگزیده می‌شده اند.

• گاهی فرشتگان به عنوان رسول، برای راهنمایی و آموزش جن و انس اعزام می‌شده اند.

باید بدانیم که:

یک- باب نبوت (پیام آوری) با بعثت حضرت ختمی مرتبت، پیامبر اکرم اسلام (ص) بسته شده، ولی در رسالت هیچگاه بسته نشده و هیچگاه خداوند بندگانش را رها نکرده؛ بلکه بلافاصله پس از ختم نبوت، رسالت را با امامت امام علی تداوم بخشید. به اعتقاد شیعیان یازده فرزند امام علی با داشتن عنوان امام، رسالت پیامبران را ادامه داده‌اند.

دو- خداوند رسولان دیگری نیز دارد و هر از چند گاهی گوشه چشمی بر ما خاکیان می‌اندازد؛ و رسولی را برمی گزیند تا بندگانش را با هدفها و حقایق زندگی آشنا، و برای رسیدن به آن هدفها و حقیقتها یاری رساند. آنان رسولان عام خداوندند.

نمونه هایی از رسولان عامّ خداوند که بر پیشرفت علمی و فلسفی انسان، بسیار مؤثر بوده اند:

ارستو، و کورش کبیر از دوران تاریخ کهن، پور سینا و لئوناردو داوینچی (کاشف نسبت الهی) از سده های میانه، و ادگار کیس ( 1945-1878)، آینشتاین و ادیسون از دوران معاصر.

از سوی دیگر، استوانه های اهل باطن همچون جلال الدّین مولوی و بویژه شهاب الدّین سهروردی که می‌گفت خداوند قادر است پیامبر دیگری بیافریند، می‌خواستند بگویند که با بسته شدن باب نبوت، باب رسالت بسته نشده و نباید بشود؛ بلکه کسانی همچون ما رسول عام خداوندیم.

بهتر آن بود که سهروردی به جای به کارگیری واژه پیامبر واژه رسول را به کار می‌گرفت و مثالی هم می‌آورد؛ تا قشریون و اهل ظاهر به سهولت او را متّهم به تکفیر نکنند و جانش را بر سر افشای این حقیقت نگذارد.

پور سینا نیز ممکن است عقایدی همانند سهروردی و مولانا داشته که برخی او را تکفیر کردند.

در پاسخ به تکفیرکنندگان قشری مسلک او، این شعر به او نسبت داده شده است:

کفر چو منی گزاف و آسان نبود محکمتر از ایمان من ایمان نبود

در دهر یکی چو من و آنهم کافر! پس در همه دهر یک مسلمان نبود

اریک ون دنیکن (ٍErich Von Daniken) در کتاب بازگشت خدایان ⁽به زبان انگلیسی- 1997) که به تازگی⁽آذر 1402) آن را دیده‌ام، در صفحه 64، زیر عنوان پیامبران معاصر ما (Prophets of Our Time) وجود رسولان عام خداوند را تأیید می‌کند؛ ولی دانشش به روزگاران گذشته قد نمی‌دهد؛ بلکه محدود به عصر حاضر، و در چارچوب دیدگاه نه چندان معبر وی از وحی الهی است.

وی چهار چهره نسبتاً مشهور جهانی را به طور مختصر چنین شرح می‌دهد:

یک- ادگار کیس (Edgar Cayce) آمریکایی (1878 تا 1945 مشهور به پیامبر خفته.)

به هنگام نگارش این مقاله در سال 1393، همان‌گونه که در سطرهای بالا آمد، او را همراه با ادیسون و آینشتاین جزء رسولان عام دوران معاصر آورده‌ام.

برای آگاهی بیشتر پیرامون ادگار کیس، به بیانیه ای بر رد قرآن به مثابه خوابنامه بازگشت شود:

بیانیّه ای بر رد قرآن به مثابه خوابنامه: https://www.academia.edu/26307371

دو- سای بابا (Sai Baba)، شخصیّت دارای کرامتی که در نوجوانی مطلبی درباره او خوانده بودم. دنیکن می‌نویسد: «وی در سال 1926 در ایالت پوتاپارثی هند به دنیا آمده و نام اصلی او (Satyanarayana Raju) به معنای مرد الهی است. وی مرگ خود را برای سال 2022 پیش‌بینی کرده بود.». ولی با خواندن شرح زندگانی او، متوجه می‌شوید که وی در سال 2011 در بیمارستانی در شهر موطن خود فوت کرده است.

سه- دنیکن می‌نویسد:

«در شهر گراز اتریش، در روز پانزدهم مارس 1840 رخداد عجیبی رخ نمود. یاکوب (یعقوب) لوربر (Jakob Lorber) معلم موسیقی چهل ساله، صدای واضحی خطاب به خود شنید که به او گفت بنویس! البته وی در آغاز ترسید، سپس قلمش را برداشت و شروع به نوشتن کرد. وی در طی چند سال، چندین جلد کتاب یکی پس از دیگری با دیکته کردن همان صدا نوشته است. مجموعه کتاب‌هایی که پروفسور لوربر نوشته، دست کم 25 جلد، در ده هزار صفحه است. وی در زمینه‌های علمی و ستاره شناسی نکته‌هایی را شرح داده که تا کشفیات سالهای اخیر، کسی از آن‌ها آگاه نبود؛ و نظرهای شگفت انگیزی را پیرامون عهد عتیق و جدید ابراز داشته است».

چهار- چهارمین کسی که دنیکن از او به عنوان رسولان عام دوران معاصر نام می‌برد، شیخ احمد قادیانی مؤسس به قول دنیکن جنبش احمدیه و به نظر مسلمانان فرقه احمدیه یا قادیانیه در میان مسلمانان است که در میانه قرن نوزدهم در پاکستان پا به عرصه وجود گذاشت. آیین وی در میان مسلمان اهل سنت پاکستان و در شمال آفریقا پیروانی دارد.

دنیکن از او بدین گونه یاد می‌کند: پیامبر، حضرت میرزا غلام احمد!

با توجّه به شرح زندگانی وی، ادعاهای وی بسیار به ادعاهای علی محمد باب و بهاء الله، بانیان آیین بهائیت در ایران مشابهت دارد و همزمان با هم می زیسته اند.

به نظر می‌رسد که آیین قادیانیه، آیین بهائیت و آیین شاهدان یهوه، که هر سه زاییده اواسط قرن نوزدهم هستند، با منظورهای سیاسی، و بویژه اجرای تز سیاسی انگلیس در قرن نوزدهم (تفرقه بینداز و حکومت کن!)، از سوی حکومت انگلیس به ترتیب در میان شیعیان، اهل تسنن، و مسیحیان کاتولیک به وجود آمده باشد.

دو نکته مهم پیرامون رسولان عام:

یک- تفاوت رسولان عام با رسولان خاص آن است که همه رسولان خاص، می‌دانستند که رسول هستند و خداوند وظیفه رسالتشان را مستقیماً به آنان خاطرنشان می‌کرده؛ ولی تنها برخی از رسولان عام به رسالت خود آگاهی داشته اند؛ همچون ذوالقرنین.

دو- گستره رسالت رسولان عامّ مانند رسولان خاصّ، محدود به قوم خود نبوده؛ بلکه فراقومیّتی و جهانشمول، یعنی پیامبرگونه بوده است!

در همین راستا، در گفتار بهشت!‌ آنچنانی یا اینچنینی آورده‌ام:

خداوند در سالهای آغازین قرن بیستم، آن پروفسور مسلمان (عبدالله یوسف علی پاکستانی) را برای بیان چنین تصوّر بکری از آخرت رهنمون شده، و این پروفسور مسیحی (ابن الکساندر جراح مغز آمریکایی) را برای تأیید نظر وی در سالهای آغازین این قرن.

درست است که باب نبوت با بعثت محمد(ص) بسته شده؛ ولی رحمتها و حکمتهای الهی همواره ساری و جاری بوده است. بدین دلیل خداوند منّان هر از چندگاهی به مصداق آیه الّذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا گوشه چشمی خاص بر ما خاکیان می‌اندازد و نور هدایتش را بر کسانی که در راه او (دستیابی به آیات، نشانه‌ها، و رمزورازهای طبیعت) همّت می گمارند، می افکند. آنان رسولان عام خداوندند. نستوهانی که تلاشهایشان برای بندگان خدا، با هدایت الهی به نتیجه رسیده، و خود چراغ هدایت آدمیان شده‌اند.

قرآن کریم و رسولان عامّ:

یک- بایستگی رسولان عام در قرآن:

در قرآن کریم، آیه‌ای که در آغاز این مقاله آمد، بایستگی رسولان عام خداوند را تأیید می‌کنند:

ینزّل الملائکة بالرّوح من امره علی من یشاء من عباده (نحل: 2)

فرومی فرستد فرشتگان را با کارمایه ای از خود بر هرکه بخواهد.

اگر در این آیه دقت کنید، متوجّه می‌شوید که سخن از رسولان خاص نیست. نمی‌گوید وحی می‌کنیم؛ بلکه می‌گوید فرشتگان بر برخی بندگان خداوند نازل می‌شوند تا برای انجام کاری مأموریتی را به آنان واگذار کنند که ممکن است خود آنان از این مأموریت آگاهی نداشته باشند؛ و تنها خداوند است که تصمیم می‌گیرد و کسی را بر می گزیند و فرشتگان بر آنکس نازل می‌شوند.

و نیز آیه 179 سوره آل عمران:

ما کانَ اللَّهُ لِیَذَرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلى‌ ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّى یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلَى الْغَیْبِ وَ لکِنَّ اللَّهَ یَجْتَبِی مِنْ رُسُلِهِ مَنْ یَشاءُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ إِنْ تُؤْمِنُوا وَ تَتَّقُوا فَلَکُمْ أَجْرٌ عَظِیمٌ‌

خداوند بر آن نیست که مؤمنین را بر آن حالى که اکنون هستید رها کند، مگر اینکه ناپاک را از پاک جدا کند. و خداوند بر آن نیست که شما را بر غیب آگاه سازد؛ ولى از رسولانش هر که را که بخواهد برمى‌گزیند. پس به خدا و رسولانش ایمان آورید؛ و اگر ایمان آورده و تقوا پیشه کنید، پس براى شما پاداش بسیار بزرگى خواهد بود.

این دو آیه در قرآن آمده، و دستورات قرآن هم در مرحله اول به مسلمانان مربوط می‌شود. پس منظور از رسل نمی‌تواند رسولان خاص باشد؛ زیرا که رسول اکرم آخرین رسول و پیام‌آور خاصّ الهی است؛ بلکه منظور خداوند در این دو آیه رسولان عام یا برگزیدگان خداوند پس از رسول اکرم اسلام هستند؛ و به مسلمانان می‌گوید که به خدا و این‌گونه رسولانش نیز ایمان آورید؛ و چون این دو آیه موضوعی را با زمان حال ساده بیان می‌کند، شامل طول تاریخ موجودیت انسان بر روی زمین می‌شود. این موضوع در بحث مصادیق رسولان عام در قرآن که در پی خواهد آمد، بیشتر مورد تأکید قرآن قرار می‌گیرد که رسولان عام خداوند در طول تاریخ بعثت انبیاء همواره وجود داشته اند؛ و نتیجه می‌گیریم پس از ختم نبوت به طریق اولی و الزاماً باید وجود داشته باشند!!

خداوند در آیه شصت سوره زخرف نیز بر بایستگی رسولان عام تأکید می‌فرماید:

ولو نشاء لجعلنا منکم ملائکة فی الارض یخلفون (و اگر بخواهیم الزاماً قرارمی دهیم از خودتان فرشتگانی در زمین به جانشینی) یعنی برخی از شما را فرشته گونه می‌کنیم و رسالت فرشتگان در زمین را به شما می سپاریم!

با توجه به اینکه طبق آیات قرآن، گاهی فرشتگان به عنوان رسول برای راهنمایی و آموزش جن و انس اعزام میشده اند، پس منظور خداوند در این آیه، این است که:

ممکن است شما (آدمیان و جنیان) را به عنوان رسول عام خود در زمین قرار دهیم!

دو- مصادیق رسولان عامّ در قرآن:

قرآن کریم بی ذکر عنوان رسولان عام، نمونه‌هایی از آنان را یاداورمان شده است؛ که مشهورترین آنها، لقمان حکیم و آصف بن برخیا، (وزیر حضرت سلیمان) هستند.

سوّمین شخصی که قرآن کریم با عنوان ذوالقرنین از وی یادکرده نیز، رسول عام و محبوب درگاه الهی بوده است. او کسی جز کورش کبیر نیست؛ بویژه اگر آیات قرآن کریم پیرامون ذوالقرنین را با آیات تورات (اشعیاء- 45) درباره کورش کبیر مقایسه کنیم، چیزی برای تشکیک باقی نمی‌ماند.

گذشته از یهودیان که کورش بر گردنشان حق دارد، مسیحیان نیز کوروش را فراوان احترام می‌گذارند و مقامی بالاتر از یک پادشاه و یک کشورگشای بزرگ برای وی قائلند. به همین دلیل نام سایروس که همان سیروس یا کورش است را بر فرزندان خود می‌گذارند.

دیگرانی نیز جزء رسولان عامّ هستند؛ همچون مؤمن آل فرعون در سوره مؤمن(آیات 28 تا 45):

در این آیات، مؤمن آل فرعون که ایمان خود را به خداوند مخفی نگاه داشته بود، نکته هایی را به فرعون و قومش گوشزد می‌کند که پیامبران یاداور می‌شده اند! و جالبتر اینکه در همین آیات، وی می‌گوید: پس از مرگ یوسف گفتید خداوند پس از وی رسولی را بر نمی انگیزد! (یعنی باب رسالت بسته می‌شود!) و خداوند کسی را که مسرف شکّاک است گمراه می‌کند. (یعنی عقیده بر بسته شدن باب رسالت گمراهی محض است.)

پس از این سخنان باز هم وی نکته هایی را به قوم فرعون گوشزد می‌کند که همه پیامبران به کافران گوشزد، و مردم را به ایمان به یگانگی خداوند دعوت می‌کرده اند!! یعنی درست همان وظیفه رسولان خاص را انجام می‌دهد، در حالی که او (مؤمن آل فرعون) تنها رسول عام بوده و قرآن کریم اشاره ای نکرده که وی رسول یا پیام آوری خاص بوده است.

همین نکته‌های باریکتر از مو در مورد لقمان حکیم نیز صادق است. وی نیز در ظاهر به فرزندش، ولی در اصل به تمام انسانها درس اخلاق می‌دهد؛ و نکته‌هایی اخلاقی را یاداور می‌شود که در رأس همه، دوری از شرک ورزی به خداوند است؛ یعنی اساس دعوت انبیاء!

در هشت آیه نسبتاً بلندی که خداوند ویژه او کرده، سخنان مستقیم خداوند با آدمیان و پندهای وی به فرزندش چنان با یکدیگر درامیخته که جداکردن آنها کار ساده ای نیست؛ که این خود نکته ای است و خداوند می‌خواهد بگوید:

درسهای رسولان عام خود را ما بر زبانشان جاری می‌سازیم؛ و پشت افکارشان ما قرار داریم!!

نکته مهم دیگری که اهمیت رسولان عام بودن را نزد خداوند نشان می‌دهد، این است که خداوند سوره هایی را که در آنها لقمان حکیم و مؤمن آل فرعون معرفی شده اند و دعوت به حق می‌کنند، با نام آنان نامگذاری کرده است!: لقمان و مؤمن

صحابه پیامبران

نظر به اینکه در دین مسیحیت، به حواریون یا یاران و صحابه حضرت عیسی مسیح، عنوان رسول (Apostle) داده‌اند و با توجه به حدیثی منقول از رسول اکرم اسلام که:

علمای امّتی افضل من انبیاء بنی اسرائیل (دانشمندان امت من از پیامبران بنی اسرائیل برترند.)، اگر این حدیث درست باشد، به نظر می‌رسد کسانی که پیامبران و اهداف الهی آنان را به خوبی درک کرده‌ و به درک خود عمل کرده‌اند، نیز جزء رسولان عام خداوند محسوب می‌شوند.

این بود تأکیدی در راستای بازشناسی جایگاهمان بر امکان رسول عام شدنمان!

الحمدلله الّذی هدانا لهذا و ماکنّا لنهتدی لولا ان هداناالله

نگارش و ویراش: دی 1393

ویرایش دوم: خرداد 1395

ویرایش سوم: آبان 1400

ویرایش چهارم: خرداد 1402

ویرایش پنجم: مرداد 1402

ویرایش ششم: آذر 1402

احمد شمّاع زاده