بررسی کاربرد واژگان رحمت و برکت

بررسی کاربرد واژگان رحمت و برکت

همه آفریدگان یا ممکن الوجودها با صفت رحمانیت خداوند آفریده شده اند، که شرح آن در شرحی بر الرّحمن علّم القرآن(1) گذشت.

موجودات آفریده شده، اگر به حال خود رها شوند رو به فنا می‌روند. پس خداوند با رحمت خود به کمک آفریدگان خود می‌آید، تا نیازمندیهای اولیه و ثانویه آفریدگان، چه جاندار و چه بی‌جان را تضمین کند. نیاز اولیه همه آفریدگان، بقاء یا ماندگاری آنهاست و نیاز ثانویه که ویژه آفریدگان مادّی است، توسعه یا تکامل آنهاست.

بقاء یا مادنگاری با رحمت خداوندگاری گره خورده است، و توسعه و تکامل، با برکت خداوند.

به همین دلیل واژه رحمت همواره به صورت مفرد، ولی واژه برکت همواره به صورت جمع کاربرد یافته است:

و رحمتی وسعت کل شیء (اعراف: 156)

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ (اعراف: 96)

زیرا همه آفریدگان نیازمند بقاء و ماندگاری هستند؛ ولی همگی نیازمند برکت نیستند. از سوی دیگر موجودی که نیازمند برکت است، در تمام شؤون زندگی‌اش نیازمند آن است و نه در یک زمینه و برای مدتی معیّن.

دو آفریده گرانمایه خداوند (طبق سوره الرّحمن) که مادّی هستند، برای تکامل خود در زندگی، گذشته از رحمت، نیازمند برکت نیز هستند. به همین دلیل پس از مرگ، این نیاز از آن‌ها ساقط می‌شود و تنها در انتظار رحمت خداوندی هستند. درنتیجه، برای کسانی که دار فانی را وداع گفته اند، تنها رحمت را آرزو می‌کنیم: مثلاً پور سینا، رحمة الله علیه

ولی برای زندگان برکت را نیز آرزو می‌کنیم؛ چنانکه قرآن کریم می‌فرماید اگر کسی به شما سلام کرد بهتر از آن را به او بازگردانید؛ و طبق سنت رسول اکرم این‌گونه سلام در میان مسلمانان رایج شده است: السّلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

فرشتگان چون مادّی نیستند نیازمند برکت نیز نیستند، زیرا ویژگی برکت در اموال (داشته ها) و انفس (جانها) است؛ و چون فرشتگان هرچه که دارند غیرمادی است، اهل تسنن به عنوان سلام پایان نماز(2)، به کرام الکاتبین (3) به درستی تنها می‌گویند: السّلام علیکم و رحمة الله.

سلام نیز تنها از سوی خداوند است و ما با سلام کردن خود، از خداوند می‌خواهیم تا شخص مورد نظر ما را سالم نگه دارد. کاربری واژه سلام نیز برای موجود زنده و ماندگاری آن است و کابرد آن برای مردگان مورد پذیرش خداوند نیست.

اسفند 1401

احمد شمّاع زاده

1- شرحی بر: الرّحمن علّم القرآن: https://www.academia.edu/81230046

2- بررسی اختلافهای نماز شیعی و سنی: https://www.academia.edu/14210360

3- کرام الکاتبین (گرامی نویسندگان): https://www.academia.edu/45148542