هستی شناسی در مکتب قرآن

قرآن دفتر هستی نظری است که به هستی واقعی میپردازد. هدف آن است تا بدانیم در این دفتر چه خوراکهایی برای ذهن ما تهیه شده که تاکنون از آن غافل بواه ایم.

هستی شناسی در مکتب قرآن

سگانه شناخت قرآن

سگانه شناخت قرآن

پیشگفتار:

شناخت هر چیز با سگانه زیر که مکمل یکدیکرند، ممکن می‌گردد:

شناخت ماهوی (چیستی از راه کشف و مکاشفه)

2. شناخت کیفی (چگونگی از راه پی‌بردن به ویژگی‌ها و محتوی)

3. شناخت ظاهری (از راه حواس پنجگانه)

شناخت ماهیت اشیاء، چیزی نیست که همواره ممکن گردد.

شناخت ظاهر، ممکن و زودیاب است؛ ولی اساسی نیست.

بنابراین مهمترین بخش از سگانه بالا، همانا شناخت کیفی و پی‌بردن به صفت‌ها، تاثیرها، و به گونه‌ای کلی‌تر، ویژگی‌ها، کارامدی‌ها و ناکارامدی‌هاست.

چون قرآن کریم موجودی بی‌نظیر است، شناخت آن به مراتب دیریاب‌تر است و در چارچوب این سگانه باید گفت:

شناخت ماهیت آن، تنها از راه انوار الهی ممکن می‌گردد که خود قرآن بی‌واسطه‌ترین نور خداوند است.
شناخت شکل ظاهری قرآن و اجزای آن که در فهم همگان باشد خوب است؛ ولی به‌تنهایی کارساز نیست؛ بلکه مکمل است و بدون آن نیز شناخت قرآن کامل نیست.
می‌ماند شناخت کیفیت قرآن از راه پی‌بردن به محتوای آن، که آنهم تنها از طریق تدبرکردن در آن ممکن می‌گردد چنانکه خود می‌فرماید:

افلایتدبرون‌القرآن؟ یعنی تدبر کنید قرآن را.

الف - چیستی قرآن از زبان انوار حق

قرآن از فرقان سخن می‌گوید:

از قرآن پرسیدم چیستی و کیستی؟ گفت:

از سوی حکیم آگاهم من لدن حکیم خبیر (هود: 1)

وحی و سخن حکیم دانایم من لدن حکیم علیم (نمل: 6) ان هو الاّ وحی یوحی (نجم: 4)

ذکری برای جهانیانم ذکر للعالمین (قلم: 52، ص: 82، تکویر: 27)

نور هدایتی برای متّقینم هدی للمتقین (بقره: 2)

سند نبوت خاتم انبیائم لایأتون بمثله (اسراء: 88)

جلوه‌ای از نور حقّم لوانزلناهذالقرآن‌علی‌جبل‌ٍ لرأیته خاشعاً متصدعاً من خشیه‌ الله

و از باطل به‌دورم لایأتیه‌الباطل من بین یدیه ولا من خلفه (حم سجده: 42)

بل ممیّز باطل و حقّم تبارک‌الذی انزل‌الفرقان علی عبده (فرقان: 1)

و جز پاکان روزگار، مس‌نکنند مرا و درنیابند ولایمسّه الاّالمطهرون (واقعه: 79)

2. "منزل وحی" (قلب محمد) از "وحی منزل" سخن می‌گوید:

هنگامی که انواع بلاها و شداید روزگار مانند پاره‌های شب تاریک شما را فروپوشید پس بر شماست که به قرآن متوسل شوید.

چه آن شفاعت‌کننده‌ای است که شفاعتش پذیرفته شده و خبرگزاری است که خبرش تصدیق شده. کسی که آن را پیش رو قراردهد به سوی بهشتش می‌کشاند و کسی که آن را پشت سر گذارد به سوی آتشش می‌برد. رهبری است که به گزیده‌ترین راه رهبری می‌کند و کتابی است که دارای تفصیل و تبیین و تحصیل است. فصل میان حق و باطل است و هزل و بی‌هوده نیست. ظاهر و باطن دارد. ظاهرش حکمت و باطنش دانش است. ظاهرش دلربا و باطنش ژرف است. ریشه‌های عمیق دارد و ریشه‌های عمیق آن را ریشه‌هایی است. عجائب آن به شمار نمی‌آید و غرائب آن کهنه نگردد. دارای چراغ‌های هدایت و نورهای راهنمای حکمت و دلیل معرفت است. (1)

قرآن هدایتی است که از گمراهی و بیان روشنی است که از کوره‌راهی میرهاند. موجب رهایی از لغزش است. نوری است که از تاریکی و پرتوی است که از پیش‌آمدها نجات می‌بخشد. دستگیره‌ای است که از هلاکت و رشدی است که از حیرت‌زدگی و بیانی است که از فتنه‌ها بیرون می‌برد. رساننده‌ای از دنیا به سوی آخرت است. کمال دین شما در آن است. و احدی از قرآن سرنپیچد مگر آنکه سوی آتش بپیچد.

قرآن را نیکو فراگیرید که نبکوترین حدیث است. در آن تفکر و بررسی کنید که بهار دلهاست و به نور آن بهبودی جویید که بهبوددهنده درون سینه‌هاست و آن را نیکو تلاوت کنید که گواراترین و شیرین‌ترین داستانهاست... (2)

3. قرآن "مجسم" (علی) از قرآن مدون سخن می‌گوید:

بدان که این قرآن نصیحت‌کننده‌ای است که خیانت نمی‌کند و راهنمایی است که به گمراهی نمی‌افکند. گوینده‌ای است که دروغ نمی‌گوید و هیچکس به آن همنشینی نمی‌کند مگر آنکه با افزایشی در هدایت و کاهش در نابینایی و ضلالت... پس شفای دردهایتان را از آن بخواهید و در گرفتاری‌ها از آن یاری جویید. ... آنچه دوست دارید بواسطه قرآن از خدا بخواهید و با دوستی آن به خدا توجه کنید... آراء و افکارتان را در برابر قرآن متهم سازید و امیال و هوس‌ها‌یتان را در باره آن مغشوش و نادرست انگارید. (3)

قرآن امرکننده و بازدارنده و ساکت و گویاست. حجت خداوند بر خلق است. خداوند در برابر آن از شما پیمان محکمی گرفته و نفوس شما را در گرو آن قرارداده و به وسیله آن نور خود را تمام و آیینش را کمال بخشید. خداوند هنگامی پیامبر خود را قبض روح کرد که خلق را از احکام هدایت‌بخش آن سرشار ساخت. (4)

4. "محو خدا"(امام سجاد) از "وحی خدا" سخن می‌گوید:

... همان کتابی که آن را به صورت نوری نازل کردی و آن را بر هر کتابی که نازل کرده‌ای گواه قراردادی و آن را برهر گفته‌ای که بیان کرده‌ای فضیلت بخشیدی و تمیزدهنده‌ای که به وسیله آن حلال و حرامت را از هم جدا ساختی و پدیده‌ای که به وسیله آن احکامت را تشریع کردی و نوشته‌ای که آن را برای بندگانت تشریح کردی. و وحیی که آن را بر نبی خود محمد که درود تو بر او باد نازل کردی و آن را نوری قراردادی تا ما با پیروی از آن در تاریکی‌های نادانی و گمراهی راه یابیم و شفادهنده‌ دردهای کسی است که برای فهمیدن توأم با تصدیق آن، خاموش گشته و گوش فراداده. و معیار سنجش قسطی که زبانش از حق و راستی برنمی‌گردد. و نور هدایتی که حجتش در برابر گواهان به خاموشی نمی گراید. و علامت سخایی که هر کس قصد آن کند و به راه آن رود گمراه نمی‌شود. و هر کس به ریسمان عصمتش دراوریزد از مهلکه برهد. خداوندا! تو آن را بر پیامبرت محمد(ص) به طور اجمال نازل کردی و علم عجائب آن را به طور کامل به او الهام بخشیدی و ما را با تفسیر و توضیح وارث علم آن قراردادی و بر کسی که علم آن را نمی‌داند فضیلت بخشیدی و ما را بر کسی که طاقت حمل آن را نداشت قوی ساخته و برتری بخشیدی.(5)

نقش قرآن چونکه بر عالم نشست نقشه‌های پاپ و کاهن را شکست

فاش گویم آنچه در دل مضمر است این کتابی نیست چیزی دیگر است

چونکه در جان رفت جان دیگر شود جان چو دیگر شد جهان دیگر شود

با مسلمان گفت جان برکف بنه هرچه از حاجت فزون داری بنه

اقبال لاهوری

ب- شناخت قرآن با شناخت محتوی و مطالب (داده‌ها) آن (6)

قرآن مجید متضمّن کلّیّات برنامه زندگی انسان، و مشتمل بر سه اصل کلی است که ارکان بنای رفیع اسلام را تشکیل می‌دهند:

اصول عقاید که نوعی از آن اصول سه گانه دین است: توحید- نبوت – معاد. و عقایدی که از آنها ناشی می‌شود مانند لوح و قلم- قضا و قدر- ملائکه و عرش و کرسی و آفرینش آسمان و زمین و نظائر آنها.
اخلاق پسندیده یعنی آنچه در وصول انسان به سعادت و کمال انسانی مؤثر است.
احکام شرعیه و قوانین علمی که قرآن کریم کلیات آنها را بیان فرموده و تفاصیل و جزئیات آنها را به بیان پیغمبر اکرم(ص) واگذار نموده است و ایشان نیز به موجب حدیث ثقلین که همه فرق اسلامی به نحو تواتر نقل نموده‌ند بیان اهل بیت خود را قائم مقام و جایگزین بیان خود قرارداده است.

روشنگری: دقت شود تا برخی از این شرح، بد بهره برداری نکنند که نباید غیرمعصوم در قرآن تدبر کند؛ بلکه این بیان و تبیین تنها به احکام شرعیه مربوط است و خطاب قرآن برای تدبر در آن، همه مردم را دربرمی‌گیرد. به این گفتار توجه کنید:

ظهور یک معنای ساده و ابتدائی از یک آیه و ظهور معنای وسیعتری به دنبال آن، ظهور و پیدایش معنایی در زیر معنایی در سراسر قرآن مجید جاری است؛ که با تدبر در این معانی، معنای حدیث معروف پیامبر اکرم (ص) روشن می‌گردد:

انّ للقرآن ظهراً و بطنا و لبطنه بطناً الی سبعة ابطن (7)

در این زمینه می‌توانید مقاله آفت‌های کارامدی قرآن را ببینید.

جهت سهولت کار پژوهشگران، مطالب قرآن به سی و دو بخش تقسم شده، که در هر بخش، تقسیم‌هایی نیز وجود دارد که به اختصار رئوس مطالب هر بخش را بیان می‌کنیم تا به محتوای مطالب قرآنی آگاه شده و با عمل به دستورهای این کتاب کریم، بیشتر از آن قدردانی کنیم.

کالاها- رنگها- پوشیدنی‌ها (72 مورد)
مسائل و موضوع‌های اجتماعی (32 مورد): از جمله کاروکوشش- آشتی و سازش- مشاوره و مشورت- توانگری و زیاده‌روی در عیش و نوش- آرایش و پیرایش- همسایگان- یتیمان- گفتار نیک- تعاون و همیاری- وظیفه و تکلیف- دوستی.
احکام و حدود (40 مورد)
اخلاق پسندیده (46مورد) از جمله: امر به معروف و نهی از منکر- برادری- ادب و شرم- میانه‌روی- امانتداری- انفاق- ایثار- گشاده‌رویی- راضی بودن به رضای خدا- سپردن کارها به خدا- تقوی- فروتنی- توکل- رفتار نیک- دورکردن بدی به نیکی- ذکر نعمت‌های الهی.
اخلاق نکوهیده (53 مورد)
اسماء افراد و اشخاص یا اعلام قرآن (132مورد)
باری‌تعالی (43 مورد)
مثل‌ها- شامل: امثال سائره (245 مورد) تمثیل‌ها (57 مورد)
امت‌ها و فرقه‌ها (20 مورد)
‌پیامبران و پیامبری

الف - قرآن کریم بیست و پنج پیامبر را به نام یاداور شده بدین شرح: آدم- ابراهیم- ادریس- اسحق- اسماعیل- الیاس- ایوب- داوود- ذوالکفل – ذکریا - سلیمان- شعیب- صالح- عزیز- عیسی- لوط- موسی- نوح- هارون- هود- یحیی- الیسع- یعقوب(اسرائیل)- یوسف- یونس-

ب - محمد رسول‌الله از جمله: اثبات رسالت و وحی به او، اخلاق و صفاتش، رفتار مؤمنان با او، اهل کتاب او را می‌شناسند، پاره‌ای از کارها و ویژگی‌هایش، مباهله.

ج- پیامبری از جمله: فرستادن پیامبران برای حکم کردن میان مردم، برتری برخی پیامبران، دشمن پیامبران، بر پیامبران جز ابلاغ پیام وظیفه‌ای نیست.

انسان (16مورد) از جمله: آزمایش- خانواده- حالت‌ها و نشانه های انسانی- اندام‌های انسان- شرف و پستی انسانی- آفرینش انسان
ایمان (19مورد)
بنی اسرائیل(15مورد)
تاریخ و سرگذشت‌ها(76مورد)
جنگ و جهاد و هجرت(17مورد)
حیوانات و گیاهان:

الف- چهارپایان(88 مورد)

ب- گیاهان یا رستنی‌ها(50 مورد)

دین(14مورد)
آسمان و کیهان: زمین- دریاها- تقویم یا گاه‌شماری و نجوم- کوه‌ها- آسمان‌ها و زمین را در شش دوره آفرید- آسمان‌ها و زمین را به حق آفرید- زمین‌لرزه- ابرها- آسمانها- آسمان‌ها و زمین‌ها هفت‌اند. صاعقه آسمانی- هیئت و نجوم- ستارگان- کاستن از زمین از اطرافش- وراثت زمین- زور در نزد خدا.
شرک (12مورد)
شیطان و جن (8 مورد)
عبادت(19مورد)
عقاید (21 مورد)

بهشت- آیه‌های بسیار زیادی را دربرمی‌گیرد از جمله: نامهای بهشت- بهشتی‌ها- وصف بهشت‌ها- پهنای بهشت

دوزخ- آیه‌های بسیاری را دربرمی‌گیرد از جمله: دوزخیان- صفت‌ها و نام‌های دوزخ- وصف دوزخ

دانش(14مورد)
کتاب‌های آسمانی

الف- قرآن کریم: نام‌ها و نشانه‌ها- سوگندهای آن- تأویل و تحریف آن- تغییر در احکامش- تکرار در قرآن به انواع مختلف- تلاوت قرآن و استعاذه به آن- دلایل قرآن- حقیقت قرآن- تصدیق آن نسبت به کتاب‌های پیش از خود- سجده‌های تلاوت قرآن- شعر و قرآن- فواتح صور(حروف یا واژه‌های اول سوره‌ها) قرآن فراموش شده- شب قدر- محکمات و متشابهات- واژه‌های غیرعربی در قرآن- نسخ- ناسخ- منسوخ- وصف قرآن و وجوب ایمان به آن.

ب- سایر کتب مقدس: کتاب، انجیل، تورات، زبوروزبر، صحف ابراهیم و موسی.

25. کفر- ارتداد- نفاق (35مورد)

26. مبهمات قرآن و مواردی که در قرآن به آن اشاره‌شده ولی نامی برده‌نشده.

27. محرمات (28مورد)

28. خطاب‌ها و مخاطب‌ها(چهل مورد)

29. فرشتگان

30. نصاری یا مسیحیان

31. نظام اجتماعی

32. روز رستاخیز

ج- شناخت قرآن با شناخت ویژگی‌های ظاهری آن

پس از شناخت قرآن از نظر ماهیت و محتوی به شناخت آن از راه شکل ظاهرش می‌پردازیم. شکل ظاهر به تنهایی شناخت درستی از قرآن به ما نمی‌دهد بلکه می‌تواند وسیله‌ای برای شناخت بیشتر قرآن باشد. هنگامی که می‌بینیم چه کوشش‌ها و زحمت‌هایی برای حفظ شکل ظاهر قرآن کشیده ‌شده و حتی روی حروف و صداهایش بحث شده و دقیقا به حساب آمده بیشتر متوجه عمق آن می‌شویم.

نام‌ها و عنوان‌های قرآن(8)

قرآن کریم با نام‌ها و عنوان‌های زیادی مشهور است که از این نام‌ها در خود قرآن نیز یادشده است. میان این نام‌ها چند نام از شهرت بیشتری برخوردارند که مورد اتفاق دانشمندان علوم قرآنی است بدین قرار:

1. قرآن(58مورد) 2. فرقان(7مورد) 3- کتاب(25مورد) 4. ذکر 5. تنزیل

قرآن کریم از سوره‌هایی و سوره‌ها از آیه‌هایی شکل گرفته‌است. پس برای شناخت شکل ظاهری قرآن، باید بدانیم سوره و آیه چیست.

تعریف آیه (9)

آیه بخشی از حروف و واژگان و جمله‌هایی است که از طریق نقل و روایت حدود آنها مشخص شده است. شناخت حدود و مرزهای آیات قرآنی توقیفی است و نه اجتهادی. یعنی حدود آنها را تنها از طریق بیان شارع و پیامبر اسلام(ص) می‌توان مشخص کرد و اظهارنظر شخصی درباره آنها روا نیست.

تعریف سوره

بخشی از آیات قرآنی که دارای آغاز و انجامی باشند- از آن جهت که آیاتی از قرآن را دربرگرفته و پیرامون آیاتی را احاطه کرده و آنها را بر یکدیگر ترکیب نموده و قسمتی از قرآن را تشکیل‌می‌دهد سوره نامیده می‌شود.(10)

تفکیک سوره‌ها و آیه‌ها به مکی و مدنی(11)

دانشمندان اسلامی بحث‌های گسترده‌ و عمیقی درباره آیات و سور مکی و مدنی و طریقه شناخت آنها و نیز معیار و ضابطه آنها کرده‌اند. از نظر عده‌ای زمان و از نظر عده‌ای دیگر مکان و به نظر گروهی موضوع و از دیدگاه دسته‌ای دیگر مخاطبین معیار و ضابطه این تشخیص است.

معروفترین و بهترین رای برای شناخت آیات و سور مکی و مدنی زمان نزول آنهاست. آیاتی که پیش از هجرت نازل گردیده "مکی" است و آیاتی که پس از هجرت نزول یافته "مدنی" است. اعم از آنکه در مکه نزول یافته باشد یا در مدینه. در سال فتح مکه یا در حجه‌الوداع. در سفر نازل شده باشد یا در حضر.

فواید شناخت آنها(12)

شناخت آیات و سور مکی و مدنی در تاریخ قرآن خالی از اهمیت نیست. به همین جهت عده‌ای از دانشمندان کتاب‌های جداگانه‌ای را در این زمینه تالیف کرده‌اند. از جمله فواید این شناخت این است که محقق به گام‌هایی که اسلام در دعوت خود برداشته و این گام‌ها با حوادث و شرایط و اوضاع- همزمان و هماهنگ بوده آگاهی می‌یابد و به هماهنگی این دعوت با محیط عربی اعم از مکه و مدینه و بیابان و شهر دست می‌یابد و از سبک و اسلوب‌های متفاوت این دعوت در خطاب به مؤمنین و مشرکین و اهل کتاب آگاه می‌گردد.

ترتیب آیات در سوره‌های قرآن(13)

از مجموع اسناد و مدارک و روایات چنین برمی‌آید که ترتیب آیا در سوره‌های قرآن با ارشاد و راهنمایی پیامبر اسلام(ص) صورت می‌گرفته و رای و سلیقه صحابه در به‌جودآمدن آنها دخالتی نداشته است.

سرآغاز سوره‌ها(14)

این مبحث از موضوع‌هایی است که از دیرباز نظر دانشمندان تفسیر و علوم قرآنی را به خود جلب کرده است و آنان محتاطانه در این باره اظهارنطر کرده‌اند. و این نشان‌دهنده آن است که ما باید بیش از پیش دربازیافتن ژرفای قرآن کریم بکوشیم و از محتوی بیکران آن حقایق سازنده‌ای را بیرون بکشیم زیرا این کلام آسمانی هرگز در طرز برداشت علماء از آن به انتها نمی‌رسد بلکه هرچه در این ژرفنا فرورویم گوهرهای تابناکتر می‌یابیم که محیط افکار ما را ابهام‌زدایی می‌ِکند.

"سیوطی" در این باره می‌نویسد: خداوند متعال سوره‌های قرآن را با ده گونه تعبیر و بیان آغاز کرده است که همه سوره ها با یکی از آنها آغاز می‌شوند:

صفات مدح: الف- ستایش خداوند: حمد- انعام- کهف- سبا- فاطر- فرقان- ملک. که به آنها حامدات می‌گویند ب- تنزیه خداوند که با تسبیح او آغاز می‌شوند و به آنها "مسبحات" می‌گویند.
حروف تهجّی: که در آغاز 29 سوره به کار رفته و به "حروف مقطعه" مشهورند.

روشنگری: درباره این حروف بحث‌های زیاد و نطرهای متفاوتی ارایه شده ولی از آنجا که بیشترین مباحث ذهنی و نظری بوده و گرهی را نگشوده است از آوردن آنها صرف نظر شد. تنها مورد قابل پذیرش اعجاز عددی قرآن است و یک کتاب را در این زمینه به خود اختصاص داده که در این مقاله نمی‌گنجد.

نداء: که در آغاز ده سوره به کار رفته. در پنج سوره نداء و خطاب به رسول اکرم(ص) است و در پنج سوره دیگر مخاطب مردمند: نساء- مائده- حج- حجرات- ممتحنه.
جمله‌های خبریّه: مانند برائة من‌الله که در 23 سوره قرآن آمده است.
سوگند: خداوند در پانزده سوره به امورو اشیاء گوناگون سوگند یادکرده‌است. (این سوگندها نشانه اهمیت آنها برای خداوند و برای تشویق مردم به یافتن اهمیت آنهاست – نگارنده)
شرط: در آغاز هفت سوره آمده است: واقعه- منافقون- تکویر- انفطار- انشقاق- زلزال و نصر.
صیغه امر: که با قل آغاز می‌شوند: جن- کافرون- اخلاص- فلق- و ناس.
استفهام: هل اتی(انسان)- نبا- غاشیه- انشراح- فیل- ماعون.
اخطار و نفرین: مطففین- همزه- تبت
تعلیل: لایلاف قریش

کوتاه‌ترین و بلند ترین آیات

کوتاهترین آیه "مدهامتان" (الرحمن: 64) و بلندترین آیه که به آیه دین(بقره: 282) مشهور است سی جمله دارد.

اولین و آخرین آیات نازل شده

دانشمندان علوم قرآنی اولین آیات نازل شده بر رسول اکرم را پنج آیه اول سوره علق دانسته‌اند و آخرین آنها را آیات "ربا" (278 تا 280 سوره بقره) و در نهایت آیه 281 این سوره که با "واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله" شروع می‌شود ذکر کرده‌اند.

آیه محوری

آیه محوری آیه‌ای است در یک سوره که بخش اصلی موضوع آن سوره را شکل می‌دهد. مثال: آیه محوری سوره بقره آیه 67 این سوره است و با "اذ قال موسی لقومه" شروع می‌شود.

چند آیه مشهور

آیه‌الکرسی (بقره: 255)
آمن‌الرسول (بقره: دو آیه آخر)
و ان یکاد (قلم: دو آیه آخر)
آیه نور (نور: 35)
آیه‌الفر (اسراء: آیه آخر)
آیه صیف (نساء: 176)
آیه شهادت (آل عمران: 18- 19)
آیه ملک (آل عمران: 26- 27)
آیه سخره (اعراف: 56- 54)

لزوم شناخت حدود آیات(15):

از دیرباز شمارش آیات قرآنی در نتیجه اختلاف در شناخت حدود آیات مورد اتفاق قرآن‌‌َشناسان نبوده و تعداد آیات را به انواع مختلف شمارش کرده‌اند. به همین دلیل موضوع شناخت حدود آیات به آن اندازه اهمیت یافت که اولین‌بار حمزه بن حبیب از قرآء سبعه در اوائل قرن دوم هجری درباره آن کتاب نوشت. بنابراین شناخت حدود صحیح آیات قرآنی از لوازم شناخت قرآن است. و بایستی مسلمانان در گفتارها و نوشتارهای خویش از این موضوع مراقبت نمایند. زیرا تنها با شناخت آیات و رعایت حدود آنهاست که می‌توانیم با خودداری از به‌کاربردن صورت ناقص آنها دین خود را از جهت صیانت کلام الهی ادا کنیم. برای مثال هرگاه آغاز آیه‌ای و یا قسمت دوم از یک آیه که مورد نظر است با حرف واو شروع شود نبایستی بدون توجه به آن و تنها به دلیل آنکه حرف واو تاثیری در معنای جمله ندارد با سهل‌انگاری از نوشتن و یا گفتن آن درگذریم: نمونه: ... ولن تجد لسنت‌الله تحویلا (بخش دوم آیه 43 سوره فاطر)

لزوم شناخت روابط آیات با یکدیگر

شناسایی روابط میان آیات قرآن از جهات فراوان از جمله موارد زیر اهمیت بسیار دارد:

آشنایی با متشابهات قرآن از جهت پیشگیری از استعمال نابجا و برداشت نادرست از آیات قرآن به هنگام بهره‌گیری از آنها.
نکته‌ای که در فهم و شناخت صحیح قرآن بسیار مؤثر است دانستن این است که در قرآن یک و یا بخشی از یک آیه مربوط به یک سوره در سوره و یا سوره‌هایی دیگر تکرار شده که در هرجا معنا و مفهوم خاصی در رابطه با دیگر آیات پیشین و پسین خود دارد. مانند: "کل حزب بما لدیهم فرحون" در مؤمنون:53 و روم:32
توضیحاتی که پیرامون مورد پیش بیان شد درباره تکرار برخی آیات در یک سوره نیز صدق می‌کند. مانند: تکرار آیه "ولقد یسرناالقرآن للذکر فهل من مدکر" پس از آیات: 16- 21- 31- 39 سوره قمر.
درنظر گرفتن رابطه یک آیه با آیات پسین و پیشین آن جهت تدبر و بهره‌گیری درست. در این زمینه توجه به نشانه‌های وقف ضروری است. مثال‌ها روشنگری می‌کنند:

مثال اول: هرگاه آیه پنجم سوره قصص را بدون دنباله آن در آیه بعد نقل کنیم کلام الهی را ناقص رهاکرده‌ایم. آیه پنجم چنین است: و نرید ان نمن علی‌ الذین استضعفوا فی‌الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین(لا) که پس از اتمام آیه علامت "لا" آمده است. یعنی بایستی دنباله مطلب را ادامه داد. دنباله مطلب "و نمکن لهم فی‌الارض" است. مشیت و اراده الهی در این دو آیه بر چهار مطلب و در چهار مرحله قرارگرفته است: منت- امامت- وراثت- و مکنت. پس هرگاه ناقل موضوع مکنت را که در آیه بعد آمده بیان نکند اراده الهی را نسبت به مستضعفین در سه مورد آورده و یک مورد را واگذارده است.

مثال دوم: ممکن است برخی کسان از یک روایت در قرائت برداشت نادرستی داشته باشند. برای مثال گفته شده که می‌توان در سوره انزال پس از سلام، وقف کرد؛ ولی برخی اشخاص بویژه در نمازشان که این سوره را می‌خوانند، هم وقف می‌کنند، و هم بدون وقف، آن را می‌خوانند. بدین گونه: "سلام. سلام هی ..." و بدین ترتیب یک "سلام" بر آیه نازله از سوی خداوند می‌افزایند.

تقسیمات قرآن(16):

شمار جزءها: 30

شمار حزب‌ها: 120(توضیح نگارنده: در قرآن‌هایی که در سال‌های اخیر در عربستان چاپ شده می‌بینیم که هر حزب را نیز به چهار بخش تقسیم کرده‌اند.)

شمار سوره‌ها: 114

شمار آیه‌ها: 6236

شمار واژه‌ها: 77701

شمار حرف‌ها: 323671

اعجام قرآن(17)

اعجام مصدر باب افعال به معنی رفع گنگی و ابهام در کلام است که به وسیله نشانه‌های اعجام صورت می گیرد. و تعدادشان در قرآن بدین گونه است:

فتحه: 73243 ضمه: 4814 کسره: 30583 نقطه: 15681 مد: 1771 تشدید: 1925 همزه: 3273

تعشیر و تخمیس(18)

که به معنای نوشتن "اعشار" و "اخماس" یا نشانه‌گذاری بر انتهای گروه‌های ده دهی یا پنج پنجی از آیات قرآن در سوره‌هاست. این تقسیم‌بندی در قدیم معمول بوده و بعدها جای خود را به "احزاب" قرآن داده است. منتخب شمار اعشار قرآن 632 و اخماس آن 1236 است. اعشار جمع عشیر و عشره و اخماس جمع خمیس و خمسه است.

رکوع‌های قرآن(19)

عثمان بن عقان (خلیفه سوم) هنگام خواندن قرآن در نمازهای مستحب هرگاه به انتهای قصه یا مطلبی در آیات سوره‌ها می‌رسیده یک رکوع انجام می‌داده و سپس به مطلب بعدی می‌پرداخته است. به همین دلیل در قدیم سوره‌های قرآن را به رکوع‌های مختلف تقسیم می‌کرده‌اند. ما می‌توانیم بر آغاز سوره‌های برخی قرآن‌ها شمار رکوع‌های آن را مشاهده کنیم. مثلا سوره‌های آخر قرآن فقط یک رکوع دارند. شمار رکوع‌های قرآن 557 مورد است و نشانه رکوع‌های قرآن "ع" است.