هستی شناسی در مکتب قرآن

قرآن دفتر هستی نظری است که به هستی واقعی میپردازد. هدف آن است تا بدانیم در این دفتر چه خوراکهایی برای ذهن ما تهیه شده که تاکنون از آن غافل بواه ایم.

هستی شناسی در مکتب قرآن

دانش چیست؟ درگیری غولهای دانش و فنّاوری بر سر تعریف دانش

دانش چیست؟

درگیری غولهای دانش و فنّاوری بر سر تعریف دانش

یان لیکان، پیشگام هوش مصنوعی، و ایلان ماسک، در مناظره ای پیرامون پژوهشهای امروزین با یکدیگر درگیر شدند؛ که هزاران اظهارنظر را در پی داشت.

نویسنده: فرد شوالر (Fred Schwaller)

31 مه 2024

ترجمه و نقد: احمد شمّاع زاده

مالک X (تویتر پیشین)، ایلان ماسک (سمت چپ) و پیشگام هوش مصنوعی، یان لیکان، در پلتفرم رسانه‌های اجتماعی، پیرامون پژوهشهای علمی، مجادله کردند.

اگر پژوهش کنید ولی آن را منتشر نکنید، آیا این علم است؟

این پرسشی است که در دل بحث‌های جاری میان ایلان ماسک و دانشمند پیشگام رایانه، یان لیکان پیرامون X وجود دارد. طی چند روز گذشته، این گفت و گو به درگیری پیرامون تعریف علم کشیده شد؛ و هزاران صاحبنظر از جمله پژوهشگران در هر زمینه‌ای را به خود جلب کرد و نظر خود را ارائه کردند.

این مناظره هنگامی آغاز شد که در روز 27 مه، ماسک در X، تویتی را پست کرد:

«اگر به مأموریت ما در درک جهان اعتقاد دارید، که نیازمند پیگیری دقیق حداکثری حقیقت است، بدون توجه به محبوبیت یا صحت سیاسی، به xAI بپیوندید».

(توضیح آنکه ماسک، شرکت xAI را برای ساخت هوش مصنوعی با توانایی فناوری‌های استدلال پیشرفته تأسیس کرده و اولین محصول آن Grok نام دارد.)

هزاران دانشمند در حال کاهش فعالیت های خود در توییتر هستند که بذر نگرانی، ناامنی و تشویش می‌پراکند.

لیکان، دانشمند ارشد غول فناوری متا که به خاطر کار بنیادین خود در زمینه یادگیری عمیق و شبکه‌های عصبی شهرت دارد، پست ماسک را به چالش کشید و گفت او ادعا می‌کند که به دنبال به دست آوردن دقیق حقیقت حدّاکثری" است، اما تئوری‌های توطئه دیوانه کننده ای را در پلتفرم اجتماعی خود منتشر می‌کند».

این روند به سرعت شدت گرفت؛ و ماسک این پرسش را مطرح کرد که LeCun در 5 سال گذشته چه کاری انجام داده است؟

LeCun، که پستی آکادمیک درباره هوش مصنوعی در دانشگاه نیویورک نیز دارد، پاسخ داد: "بیش از 80 مقاله فنی از ژانویه 2022 منتشر کرده است. شما چطور؟"

سپس LeCun یک بار دیگر مطلبی را پست کرد و نوشت: "اگر پژوهش می‌کنید و منتشر نمی‌کنید، علم نیست". او استدلال کرد که پژوهش تنها زمانی «علم» است که به‌عنوان بدنه دانش گرداوری شود، صحت و تکرارپذیری آن مورد آزمایش قرار گیرد، و سپس منتشر شود.

«شگفتیهای تکنولوژیک یکمرتبه از خلاء بیرون نمی‌آیند. آنها بر اساس سالها و گاهی دهه‌ها پژوهشهای علمی ساخته شده اند؛ و بدون به اشتراک گذاشتن دستاوردهای علمی، پیشرفت فناوری در حد خزیدن کند می‌شود».

تعریف LeCun از علم با واکنشهای نه چندان جالب مواجه شد. عده ای از او انتقاد کردند که چرا به این موضوع توجه نکرده است که علم غالبا یک روش تلقی می‌شود. پالمر لاکی یکی دیگر از کارآفرینان فناوری، که توسعه‌دهنده هدست واقعیت مجازی Oculus است، نوشت: «افرادی که پژوهشهای خود را برای بررسی دقیقتر منتشر نمی‌کنند، فراموش شده و ناگوار خواهند مرد».

برخی دیگر استدلال کردند که آزمایشهای علمی انجام‌شده در شرکت‌های خصوصی، غالباً دور از دسترس دیگران نگه داشته می‌شوند و بر اساس برخی تخمین‌ها، حتّا جدا از بخش خصوصی، چهل درصد از داده‌های دانشمندان دانشگاهی و دولتی منتشر نمی‌شوند.

پیتر کاونی (Peter Coveney)، دانشمند کامپیوتر در دانشگاه کالج لندن می‌گوید: «لکان هنوز از اصل چگونگی کار علم غافل است. اینکه علم تنها در صورتی علم است که منتشر شود، از این ایده پشتیبانی می‌کند که علم روشی برای درک است که مردم می‌توانند در زندگی روزمره خود از آن استفاده کنند».

اهمیت بازخوردها

لکان سپس پیرامون تعریف خود از علم روشنگری کرد و نوشت: «علم از طریق برخورد نظرها و ایده‌ها، تأیید شدن، تجزیه و تحلیل، بازتولید و بهتر شدن، پیشرفت می‌کند. اگر پژوهش خود را «به گونه‌ای» منتشر نکنید، احتمالاً پژوهش شما بی تأثیر خواهد بود.» او همچنین در پستهای خود اشاره کرد که در پژوهشهای هوش مصنوعی، نیاز بیشتری به بازبودن، احساس می‌شود؛ به ویژه پیرامون کد منبع شبکه‌های زیربنایی.

کاونی و ژانت استمودل (Janet Stemwedel) فیلسوف علم، با نظر LeCun موافقند، بویژه به آن دلیل که الگوریتم های AI مانند ChatGPT، Sora و AlphaFold3، بدون انتشار کدهایشان توسعه و راه اندازی می‌شوند.

استمودل که در دانشگاه ایالتی سن خوزه در کالیفرنیا تدریس می‌کند، می‌گوید: «مسئله بزرگ این است که شما باید ادعاهای دانش خود را در معرض بررسی دقیق قرار دهید، و باید به بازخوردهایی که از آن ناشی می‌شود پاسخ دهید. او افزود در حال حاضر فیلسوفان علم، پاسخگویی به بازخورد را به عنوان سنگ بنای تعریفهای مدرن علم، در کنار اصولی مانند سودمندی عامّ دانش، قرار می‌دهند.

شرح مترجم بر این مقاله:

امام علی که می‌گوید من به راههای آسمان بیش از راههای زمین آشنا هستم، پیرامون دانش بشری این جمله ارزشمند را دارد:

العلم علمان: مطبوعٌ و مسموعٌ؛ و لا ینفع المسموع اذا لم یکن المطبوع

دانشها بر دو گونه اند:

چاپ شدنی و شنیدنی. دانشی که شنیده شود و هرگز به چاپ نرسد، سودمند نیست.

بدین ترتیب، او می‌گوید آنچه که قابل شنیدن است نیز دانش به حساب می‌آید؛ ولی دانشی که سودمند نیست. چرا سودمند نیست؟

زیرا از یک سو قابل نقد و بررسی نیست و از سوی دیگر با گذر زمان از میان خواهد رفت و برای آیندگان سودی در بر نخواهد داشت.

پس دانشی سودمند است که با مکتوب کردن آن به صورت کتاب، مقاله و رساله، برای نسلهای آینده به عنوان سندی علمی باقی بماند.

از سخنان امام علی نتیجه می‌گیریم پژوهشهایی ظاهراً علمی و تکنولوژیک که حکومتها یا شرکتهای بزرگ جهان انجام می‌دهند، ولی به صورت سری نزد خود نگه می‌دارند، دانش محسوب نمی‌شود. بنابراین، سخنان امام علی، سخنان لیکان را کامل کرده و آن‌ها را تأیید می‌کند.

***

کاونی به توسعه ابزارهای هوش مصنوعی عمومی اشاره کرد که هدف آنها تفسیر داده‌ها و تولید توانایی های استدلالی پیشرفته است. "در دل آن یک مدل زبان بزرگ مانند ChatGPT وجود دارد، اما آنها آنچه را که مدلهای پایه نامیده می‌شود، برای حل مشکلات پیاده سازی می‌کنند."

او می‌گوید که این موضوع جای پرسش دارد که روش‌های آن‌ها تا چه اندازه علمی است؟ حتّا زمانی که فرآیندهای آنها توسط دانشمندان قابل بررسی باشد.

توییتر علم را تغییر داد؛ اکنون در آشفتگی چه اتفاقی می افتد؟

به عنوان مثال، xAI توسعه هوش مصنوعی خود را منبع باز می‌کند. کاونی می‌گوید: ماسک استدلال می‌کند که ما می‌توانیم با استفاده از هوش مصنوعی قابل توضیح مانند xAI، توضیحات علمی ارائه کنیم و در نتیجه جایگزین روش‌های مرسوم تولید علم شویم.

«مشکل این است که ماشینی که خوراکش ادبیات علمی است؛ و سپس استنباطهای آماری ایجاد می‌کند، درک و فهم را به خود منتقل نمی‌کند. این راه و روش، روشی عینی و عقلانی برای ایجاد نظریه‌های علمی نیست.»

تعریف مورد بحث

استمودل که نحوه استفاده دانشمندان از توییتر و X را مطالعه کرده است، می گوید که تعریف علم همیشه بحث برانگیز خواهد بود. «بحث‌های اولیه نشان داد که عینیت متعلق به تک تک دانشمندان نیست، بلکه بیشتر متعلق به تلاش‌های جمعی یک جامعه دانش‌ساز است. در پروسه دانش‌سازی ماسک، می‌ترسم کمتر چیزی به عقل پاسخ دهد.»

در میان بحث‌ها، کاونی می‌گوید که حفظ ایده‌های بنیادین علم که از دوره رنه سانس (روشنگری) سرچشمه می‌گیرد، بسیار مهم است. او می‌گوید: «این یک اصل است که اگر نمی‌توانید یک بحث عینی داشته باشید، تولید علم نمی‌کنید، زیرا تنها نظرهای خود را بیان می‌کنید. کاونی اضافه می کند که طنز ماجرا این است که این دقیقاً همان چیزی است که در X اتفاق می افتد.