دوگونگی انسان‌ها در رابطه با جامعه، از منظر قرآن

دوگونگی انسان‌ها در رابطه با جامعه، از منظر قرآن

احمد شمّاع زاده

وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَىٰ ﴿١﴾ وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّىٰ ﴿٢﴾ وَمَا خَلَقَ الذَّکَرَ وَالْأُنْثَىٰ ﴿٣﴾ إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّىٰ ﴿٤﴾ فَأَمَّا مَنْ أَعْطَىٰ وَاتَّقَىٰ ﴿٥﴾ وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَىٰ ﴿٦﴾ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَىٰ ﴿٧﴾ وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَىٰ ﴿٨﴾ وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَىٰ ﴿٩﴾ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَىٰ ﴿١٠﴾ وَمَا یُغْنِی عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّىٰ ﴿١١﴾ سوره الّلیل

سوگند به شب هنگامی که فرو پوشد(۱) سوگند به روز آنگاه که آشکار شود (۲) سوگند به آنچه که از نروماده آفرید (۳) همانا تلاش و کوششهایتان گوناگون است؛ (۴) پس آنکه بخشید و پرهیزگار شد (۵) و تصدیق کرد وعده‌های نیکوتر الهی را (۶) پس به زودی رفاه و راحتی را دریافت می‌کند (۷) و اما کسی که بخل ورزید و خود را بی نیاز نشان داد (۸) و وعده نیکوتر را تکذیب کرد (۹) پس به زودی سختی و دشواری را بهره او می‌سازیم (۱۰) و ثروتش او را بی‌نیاز نمی‌کند آن هنگام که رو به زوال و نابودی رود. (۱۱)

این آیات گویای آن هستند که افراد انسانی، هنگامی که با دیگر افراد جامعه برخورد منافع پیدا می‌کنند، دو گونه برخورد از خود نشان می‌دهند؛ یا با گشاده رویی و دست و دلبازی با دیگران برخورد می‌کنند، و یا با تکبر و دست و دل بستگی؛ و خداوند نیز که همه چیز در دستان او قرار دارد، با هر یک از این دو گونه افراد، به تناسب رفتارشان برخورد می‌کند؛ هم در دنیا و هم در آخرت.

پس، آن کسی گوی سبقت را ربوده، که بزرگ بین، و بزرگ اندیش بوده، جهانبینی اش گسترده باشد، و به داراییهای کوتاه مدت این دنیایی بسنده نکند؛ بلکه حتّا دنباله اموالی را که برخی افراد، از او ربوده یا خورده و برده‌اند، نگیرد؛ و همه را به خداوند واگذار کند؛ تا او خود که به همه چیز آگاه و از احوال همه بندگان به خوبی آگاه است، حق و حقوق او را در این دنیا یا در اخرت و یا هم در این دنیا و هم در آخرت، از نامردمانی که به او ستم کرده‌اند، بگیرد.

چنین کسی چنان آرامشی را بهره خویش می‌سازد که وصف ناشدنی است و بسیار شیرین‌تر از آن است که با زحمتهای بسیار به حق خود برسد یا شاید هم نرسد؛ زیرا او کسی را وکیل خود قرار داده که نعم المولی و نعم النّصیر است. یعنی بهترین سرور و بهترین یاری رساننده در زندگی فردی و اجتماعی انسانهاست.

در شأن نزول این آیات آمده است که:

عطاء گوید: این آیات درباره ابوالدحداح نازل شده است؛ بدین ترتیب که مردى از انصار درخت خرمائى در خانه خود داشت که شاخه‌های آن در خانه همسایگان رفته بود؛ و آن‌ها بر اثر فقر و پریشانى از خرماى آن می‌خوردند. آن مرد به رسول خدا شکایت برد. پیامبر فرمود: درخت خود را در ازاء درختى در بهشت به من بفروش. آن مرد نپذیرفت.

ابوالدحداح چون این سخن بشنید به پیامبر گفت: یا رسول الله من آن را در ازاء درختى در بهشت به شما می‌فروشم. پیامبر فرمود: درخت مال تو نیست. گفت: آن را خواهم خرید.

ابوالدحداح نزد آن مرد انصارى رفت و گفت: باغى در مدینه دارم آن را به تو مى فروشم و آن یک درخت را به من بفروش، آن مرد پذیرفت. ابوالدحداح یک باغ را با آن درخت معاوضه کرد؛ و سپس نزد رسول خدا آمد و آن را در ازاء درختى در بهشت بفروخت و این آیات نازل شد.

شهریور 1403- احمد شمّاع زاده

إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ

إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ

سوره تکویر:

فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ «15» الْجَوارِ الْکُنَّسِ «16» وَ اللَّیْلِ إِذا عَسْعَسَ «17» وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ «18»

إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ «19» ذِی قُوَّةٍ عِنْدَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ «20» مُطاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ «21»

سوگند به ستارگانى که بازمى‌گردند. در حرکت هستند و پنهان مى‌شوند. و سوگند به شب آنگاه که برود. و سوگند به صبح آنگاه که بدمد. که همانا قرآن، کلام پیام‌آورى گرامى است. آن که نزد خداوندِ صاحب عرش، داراى قدرت و مقام والا است. (فرشته‌اى که) فرمانش برند و امینش شمرند.

سوره الحاقّه:

فَلا أُقْسِمُ بِما تُبْصِرُونَ «38» وَ ما لا تُبْصِرُونَ «39» إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ «40» وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شاعِرٍ قَلِیلًا ما تُؤْمِنُونَ «41» وَ لا بِقَوْلِ کاهِنٍ قَلِیلًا ما تَذَکَّرُونَ «42» تَنْزِیلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِینَ «43»

پس سوگند به آنچه مى‌بینید. و آنچه نمى‌بینید. همانا آن (قرآن) کلام رسول گرامى است. و سخن یک شاعر نیست چه کم ایمان مى‌آورید. و (همچنین) سخن کاهن و پیشگو نیست، چه کم متذکّر مى‌شوید. (همانا قرآن) فرستاده‌اى از جانب پروردگار جهانیان است.

***

ترجمه این دو ردیف آیه از دانشنامه اسلامی برگرفته شده، و در برابرگذاری آنها، نادرستیهایی در ترجمه آنها، جلب توجّه می‌کنند؛ که یکی، اشکالهای نگارشی، و دیگری، اختلاف فاحش در مفهوم آیه إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ است؛ که در آیات سوره تکویر، مصداق رسول، جبرئیل است؛ و در آیات سوره الحاقّه مصداق رسول، محمد رسول الله است.

ظاهراً خداوند یک آیه مهم را برای دو شخصیت اصلی در پروسه وحی به کار برده است؛ تا بدین وسیله، دو رابط اصلی پروسه وحی را از ارتکاب به هرگونه خطا تطهیر کرده، و گفته باشد جبرئیل در رساندن وحی به محمد، و محمد در رساندن وحی به مردم خطائی نکرده اند؛ و بدین ترتیب تأیید دیگری باشد بر محکم بودن، و بی چون و چرایی آیات نازله از سوی خداوند؛ و قرآن شکل گرفته از آن آیات؛ با توجّه به آیه محکمه: انّا نزّلناالذّکر و انّا له لحافظون

***

پیرامون اشکالهای نگارشی، موارد اشکالدار در ترجمه آیات هر دو سوره به نقل از دانشنامه اسلامی را که در بالا آمد، بولد (سیاه) کرده ام.

توجّه به نکته‌ای کلی در ترجمه آیات دارای سوگند:

هنگامی که قرآن کریم سوگند یا سوگندهایی را با عبارت فلا اقسم آغاز می‌کند، معنای عادی سوگند را نمی‌دهد، بلکه باید ترجمه کرد سوگند و سخت سوگندی. پس ترجمه آیات سوره تکویر چنین می‌شود: سوگند و سخت سوگندی به ستارگان بازگردنده ای که در حرکت اند. سوگند به شب آنگاه که محو شود. سوگند به صبح آنگاه که بدمد. همانا آن (قرآن) اکیداً گفتار پیام آوری گرامی است. نیرومندی که نزد خداوند دارنده عرش جای دارد. عهده دار اموری که امین درگاه است.

برای داشتن فهمی درست از مفهوم الخنس الجوارالکنّس مقاله زیر را بخوانید:

• کوتوله های قهوه ای در قرآن: https://www.academia.edu/9131049

ترجمه درست آیات سوره الحاقّه:

سوگند و سخت سوگندی به آنچه که می‌بینید و آنچه که نمی‌بینید. همانا آن (قرآن) گفتار رسولی گرامی است؛ نه گفتار شاعری است؛ و نه گفتار کاهنی است. (بلکه) فروفرستاده شده‌ای از سوی پروردگار جهانیان است. چه کم اند آنان که ایمان می‌آورند؛ چه کم اند آنان که گوشزدها را دریافت می‌کنند.

شهریور 1403- احمد شمّاع زاده