دوگونگی انسان‌ها در رابطه با جامعه، از منظر قرآن

دوگونگی انسان‌ها در رابطه با جامعه، از منظر قرآن

احمد شمّاع زاده

وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَىٰ ﴿١﴾ وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّىٰ ﴿٢﴾ وَمَا خَلَقَ الذَّکَرَ وَالْأُنْثَىٰ ﴿٣﴾ إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّىٰ ﴿٤﴾ فَأَمَّا مَنْ أَعْطَىٰ وَاتَّقَىٰ ﴿٥﴾ وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَىٰ ﴿٦﴾ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَىٰ ﴿٧﴾ وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَىٰ ﴿٨﴾ وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَىٰ ﴿٩﴾ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَىٰ ﴿١٠﴾ وَمَا یُغْنِی عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّىٰ ﴿١١﴾ سوره الّلیل

سوگند به شب هنگامی که فرو پوشد(۱) سوگند به روز آنگاه که آشکار شود (۲) سوگند به آنچه که از نروماده آفرید (۳) همانا تلاش و کوششهایتان گوناگون است؛ (۴) پس آنکه بخشید و پرهیزگار شد (۵) و تصدیق کرد وعده‌های نیکوتر الهی را (۶) پس به زودی رفاه و راحتی را دریافت می‌کند (۷) و اما کسی که بخل ورزید و خود را بی نیاز نشان داد (۸) و وعده نیکوتر را تکذیب کرد (۹) پس به زودی سختی و دشواری را بهره او می‌سازیم (۱۰) و ثروتش او را بی‌نیاز نمی‌کند آن هنگام که رو به زوال و نابودی رود. (۱۱)

این آیات گویای آن هستند که افراد انسانی، هنگامی که با دیگر افراد جامعه برخورد منافع پیدا می‌کنند، دو گونه برخورد از خود نشان می‌دهند؛ یا با گشاده رویی و دست و دلبازی با دیگران برخورد می‌کنند، و یا با تکبر و دست و دل بستگی؛ و خداوند نیز که همه چیز در دستان او قرار دارد، با هر یک از این دو گونه افراد، به تناسب رفتارشان برخورد می‌کند؛ هم در دنیا و هم در آخرت.

پس، آن کسی گوی سبقت را ربوده، که بزرگ بین، و بزرگ اندیش بوده، جهانبینی اش گسترده باشد، و به داراییهای کوتاه مدت این دنیایی بسنده نکند؛ بلکه حتّا دنباله اموالی را که برخی افراد، از او ربوده یا خورده و برده‌اند، نگیرد؛ و همه را به خداوند واگذار کند؛ تا او خود که به همه چیز آگاه و از احوال همه بندگان به خوبی آگاه است، حق و حقوق او را در این دنیا یا در اخرت و یا هم در این دنیا و هم در آخرت، از نامردمانی که به او ستم کرده‌اند، بگیرد.

چنین کسی چنان آرامشی را بهره خویش می‌سازد که وصف ناشدنی است و بسیار شیرین‌تر از آن است که با زحمتهای بسیار به حق خود برسد یا شاید هم نرسد؛ زیرا او کسی را وکیل خود قرار داده که نعم المولی و نعم النّصیر است. یعنی بهترین سرور و بهترین یاری رساننده در زندگی فردی و اجتماعی انسانهاست.

در شأن نزول این آیات آمده است که:

عطاء گوید: این آیات درباره ابوالدحداح نازل شده است؛ بدین ترتیب که مردى از انصار درخت خرمائى در خانه خود داشت که شاخه‌های آن در خانه همسایگان رفته بود؛ و آن‌ها بر اثر فقر و پریشانى از خرماى آن می‌خوردند. آن مرد به رسول خدا شکایت برد. پیامبر فرمود: درخت خود را در ازاء درختى در بهشت به من بفروش. آن مرد نپذیرفت.

ابوالدحداح چون این سخن بشنید به پیامبر گفت: یا رسول الله من آن را در ازاء درختى در بهشت به شما می‌فروشم. پیامبر فرمود: درخت مال تو نیست. گفت: آن را خواهم خرید.

ابوالدحداح نزد آن مرد انصارى رفت و گفت: باغى در مدینه دارم آن را به تو مى فروشم و آن یک درخت را به من بفروش، آن مرد پذیرفت. ابوالدحداح یک باغ را با آن درخت معاوضه کرد؛ و سپس نزد رسول خدا آمد و آن را در ازاء درختى در بهشت بفروخت و این آیات نازل شد.

شهریور 1403- احمد شمّاع زاده