هستی شناسی در مکتب قرآن

قرآن دفتر هستی نظری است که به هستی واقعی میپردازد. هدف آن است تا بدانیم در این دفتر چه خوراکهایی برای ذهن ما تهیه شده که تاکنون از آن غافل بواه ایم.

هستی شناسی در مکتب قرآن

قرآن، کتابی بی همتا

قرآن، کتابی بی همتا

احمد شمّاع زاده

کتاب‌های آسمانی، نه از نظر شکلگیری؛ و نه از نظر محتوا، هیچیک همانند قرآن نیستند.

شکلگیری کتاب‌های آسمانی

از نظر شکلگیری، هیچ کتاب آسمانی، به صورت قرآن نازل نشده؛ بلکه تنها قرآن بوده که توسط جبرئیل، به صورت وحی تدریجی و مستقیم بر قلب حضرت محمد (ص) نازل شده، و کاتبان وحی، وحی الهی را که بر زبان رسول اکرم جاری می‌شده، مکتوب کرده اند.

برای مثال، تورات (عهد عتیق) همچون قرآن وحی مکتوب توسط کاتبان وحی نیست؛ بلکه الواحی مکتوب بوده برای آموزش حضرت موسی در یک دوره چهل شبانه‌روزی؛ که وی برای ملاقات و در اصل شرکت در مکتب هستی شناسی خداوند، به کوه طور رفت و آموزش دید و دست آخر آنچه را که در آن الواح آمده بود (آموخته یا نیاموخته)، به دست او دادند!

قرآن کریم در مورد کتاب صابئین نیز اظهارنظر کرده و گفته است که به صورت الواح به پیامبرشان حضرت یحیی داده شده است (خذالکتاب بقوّه). آنچه از متون پژوهشی ادیان برمی‌آید، کتاب‌های بسیاری از پیامبران از جمله کتاب حضرت ابراهیم به صورت الواح بوده است.

برخی از کتاب‌های دیگر پیامبران دعاهایی بوده که آن پیامبر می‌خوانده، که ممکن است به صورت الواح بوده و یا بر آن پیامبر به صورت آیات، نازل شده است.

شمار کتاب‌های آسمانی

شمار کتاب هایی که بر پیامبران نازل شده اند، بسیار است که کسی از آن‌ها آگاهی لازم و کافی را ندارد. آنچه که قابل اعتماد، یا دست کم مهم و قابل توجّه است، چهار کتابی است که نام آن‌ها در قرآن آمده است:

1. زبور، نام کتابی است که بر حضرت داود نازل شده، و معنای آن «کتاب» است.

2. تورات، نام کتابی است که بر حضرت موسی نازل شده و معنای آن شریعت است.

3. انجیل، نام کتابی است که بر حضرت عیسی نازل شده و معنای آن، «بشارت» است.

4. قرآن، نام کتابی است که بر حضرت محمد نازل شده و معنای آن «خواندنی» و «پدیده» است.

محتوای کتاب‌های آسمانی

عهد عتیق کنونی، مخلوطی از همه چیز است؛ که به نظر می‌رسد، تنها بخشی از تورات که به اسفار پنجگانه مشهورند،از تورات اصلی باشد؛ که در کوه طور، به صورت الواح به دست حضرت موسی داده شد؛ زیرا در دعای سمات و در برخی اسناد تاریخی دینی می‌خوانیم، الواحی را که به حضرت موسی دادند، در صندوقی نگهداری می‌شد که در زمان حیات حضرت موسی به تابوت شهادت یا تابوت عهد شهرت یافت. این تابوت، تنها میان وارثان حضرت موسی دست به دست می گشته است.

عهد عتیق، بخشی زیر عنوان کتابهای پیامبران دارد که نام کتاب‌های برخی از پیامبران بنی اسرائیل در آن آمده است؛ مانند آنچه که به دانیال نبی نسبت داده شده و مزامیر حضرت داوود.

محتوای دیگر کتاب‌های آسمانی

بسیاری از کتاب‌های ادیان مختلف، به صورت دعا بوده، که بیشتر بر مبنای رابطه میان آفریدگار و آفریده یعنی ستایش خداوند به وسیله پیامبر، و سپس پیروان آن دین بوده؛ و مسائل اجتماعی و روابط میان مردم در آن‌ها وجود نداشته، هرچند در رسالت همه پیامبران یک اصل مشترک وجود داشته؛ و آن هم احترام به حقوق دیگران و دوری گزینی از ستم به دیگران است.

محتوای قرآن:

قرآن مجید متضمّن کلّیّات برنامه زندگی انسان است. به منظور سهولت کار پژوهشگران، مطالب قرآن به سی و دو بخش تقسم شده، که در هر بخش تقسیم‌هایی نیز وجود دارد (برگرفته از قرآن کریم و ملحقات آن چاپ صدر قم به نقل از قرآن مرحوم دکتر محمود رامیار):

کالاها- رنگها- پوشیدنی‌ها (72 مورد)
مسائل و موضوع‌های اجتماعی (32 مورد): از جمله کاروکوشش- آشتی و سازش- مشاوره و مشورت- توانگری و زیاده‌روی در عیش و نوش- آرایش و پیرایش- همسایگان- یتیمان- گفتار نیک- تعاون و همیاری- وظیفه و تکلیف- دوستی.
احکام و حدود (40 مورد)
اخلاق پسندیده (46مورد) از جمله: امر به معروف و نهی از منکر- برادری- ادب و شرم- میانه‌روی- امانتداری- انفاق- ایثار- گشاده‌رویی- راضی بودن به رضای خدا- سپردن کارها به خدا- تقوی- فروتنی- توکل- رفتار نیک- دورکردن بدی به نیکی- ذکر نعمت‌های الهی.
اخلاق نکوهیده (53 مورد)
اسماء افراد و اشخاص یا اعلام قرآن (132مورد)
باری‌تعالی (43 مورد)
مثل‌ها- شامل: امثال سائره (245 مورد) تمثیل‌ها (57 مورد)
امت‌ها و فرقه‌ها (20 مورد)
‌پیامبران و پیامبری

الف - قرآن کریم بیست و پنج پیامبر را به نام یاداور شده بدین شرح: آدم- ابراهیم- ادریس- اسحق- اسماعیل- الیاس- ایوب- داوود- ذوالکفل – ذکریا - سلیمان- شعیب- صالح- عزیز- عیسی- لوط- موسی- نوح- هارون- هود- یحیی- الیسع- یعقوب(اسرائیل)- یوسف- یونس-

ب - محمد رسول‌الله از جمله: اثبات رسالت و وحی به او، اخلاق و صفاتش، رفتار مؤمنان با او، اهل کتاب او را می‌شناسند، پاره‌ای از کارها و ویژگی‌هایش، مباهله.

ج - پیامبری از جمله: فرستادن پیامبران برای حکم کردن میان مردم، برتری برخی پیامبران، دشمن پیامبران، بر پیامبران جز ابلاغ پیام وظیفه‌ای نیست.

انسان (16مورد) از جمله: آزمایش- خانواده- حالت‌ها و نشانه های انسانی- اندام‌های انسان- شرف و پستی انسانی- آفرینش انسان
ایمان (19مورد)
بنی اسرائیل(15مورد)
تاریخ و سرگذشت‌ها(76مورد)
جنگ و جهاد و هجرت(17مورد)
حیوانات و گیاهان:

الف- چهارپایان(88 مورد)

ب- گیاهان یا رستنی‌ها(50 مورد)

دین(14مورد)
آسمان و کیهان: زمین- دریاها- تقویم یا گاه‌شماری و نجوم- کوه‌ها- آسمان‌ها و زمین را در شش دوره آفرید- آسمان‌ها و زمین را به حق آفرید- زمین‌لرزه- ابرها- آسمانها- آسمان‌ها و زمین‌ها هفت‌اند. صاعقه آسمانی- هیئت و نجوم- ستارگان- کاستن از زمین از اطرافش- وراثت زمین- زور در نزد خدا.
شرک (12مورد)
شیطان و جن (8 مورد)
عبادت(19مورد)
عقاید (21 مورد)