هستی شناسی در مکتب قرآن

قرآن دفتر هستی نظری است که به هستی واقعی میپردازد. هدف آن است تا بدانیم در این دفتر چه خوراکهایی برای ذهن ما تهیه شده که تاکنون از آن غافل بواه ایم.

هستی شناسی در مکتب قرآن

اداره مفتیات دوشنبه و مسجد جامع حاج یعقوب

اداره مفتیات دوشنبه و مسجد جامع حاج یعقوب

احمد شمّاع زاده

اشاره:

این گزارش به صورت تحقیق میدانی و با مصاحبه با آگاهان از تاریخچه این مسجد، از جمله فتح الله شریف زاده صورت گرفته است. این روزها امنیت در تاجیکستان کم است و با درگیریهایی که اخیراً به وقوع پیوسته و ناآرامیهایی که وجوددارد، قاضی اداره مفتیات دوشنبه، حاج اکبر توره جانزاده، متواری است. قدرت در دست امامعلی رحمانوف است؛ و فتح الله شریف زاده از سوی رحمانوف به ریاست اداره مفتیات منصوب شده است. وی درحالی که مسلّح به کلاشنیکف بود، با نگارنده مصاحبه می‌کرد؛ ولی مدتی بعد توسط مخالفانش ترور و کشته شد.

تاریخچه مساجد در آسیای میانه و تشکیل ادارات مفتیات:

از آغاز انقلاب اکتبر 1917 و تشکیل اتحادجماهیرشوری سوسیالیستی مساجد در کشور شورواها از رونق افتادند. در دوران جنگ جهانی دوم و حکومت استالین، هنگامی که استالین به نیروی انسانی جمهوریهای مسلمان نشین آسیای میانه برای جنگ نیاز مبرم داشت، از افراد بانفوذ درخواست کرد تا جوانان را برای مقابله با دشمن ظاهراً مشترک بسیج کنند. عبدالمجیدخان که از شخصیتهای بانفوذ و متدیّن تاشکندی بود، نزد استالین رفت و گفت حال که شما از ملتهای مسلمان کمک می‌خواهید، مردم مسلمان نیز از شما می‌خواهند تا به آنان اجازه احیاء مساجد و ایجاد مدارس دینی را بدهید، تا طلّاب علوم دینی در مدرسه ها به یادگیری علوم دین بپردازند. استالین شفاهاً اجازه داد؛ ولی عبدالمجیدخان به اجازه شفاهی راضی نشد و صدور حکم آزادی محدود امور دینی و ابلاغ به رؤسای جمهوریها را درخواست کرد؛ که استالین پذیرفت. گفتنی است در آن ایّام، در کل آسیای میانه تنها یک مدرسه علمیه به نام میرعرب در شهر بخارا فعال بود.

***

بدین ترتیب در سال 1943، یعنی در بحبوحه جنگ جهانی دوم، اداره امور دینی مسلمانان (مفتیات) ماوراءالنهر زیر سرپرستی مفتی اعظم ازبکستان در شهر تاشکند بنیان نهاده شد؛ و این اداره قاضیانی(1) را برای چهار جمهوری مسلمان نشین دیگر آسیای میانه تعیین کرد و محلی را برای آنها با عنوان اداره قاضیات درنظرگرفت که زیر نظر اداره مفتیات ماوراءالنهر به اداره امور دینی مردم بپردازند و بدین ترتیب اداره قاضیات تاجیکستان در محل مسجد جامع حاج یعقوب در شهر دوشنبه پاگرفت.

گفتنی است که اداره مفتیات تاشکند در مرکز شهر قدیمی تاشکند و در نزدیکی مقبره امام قفّال (با تشدید ف) شاشی (نام قدیم تاشکند شاش بوده است.) که در قرن هشتم میزیسته بناگردیده است. مدرسه ای که برای تربیت طلّاب در تاشکند درنظر گرفته شده بود، مدرسه براخان نام داشت که زیر نظر اداره مفتیات قرار گرفت. در بخش شرقی اداره مفتیات تاشکند مسجدی نیز به نام مسجد طلّا شیخ احیاء شد که هنوز وجوددارد.

از سال 1943 که روند آزادیهای محدود دینی ادامه داشت، مجموعاً هفده باب مسجد در تمام جمهوریهای آسیای میانه احیاء شد؛ امّا اعطای آزادیهای دینی که همسو با سیاست پروسترویکای گورباچف صورت گرفت، این روند را برهم زد به گونه ای که از سال 1368 تاکنون (1372) شمار مسجدهای جامع در جمهوریهای آسیای میانه به یکصدوپنجاه وشش باب رسیده است. این آمار، تنها شمار مسجدهای جامع اند و مسجدهای محلی را در برنمیگیرد.

همزمان با این دگرگونیها، استقلال ادارات قاضیات از سرپرستی اداره مفتیات تاشکند آغاز شد و هریک از ادارات قاضیات، خود به اداره مفتیات تبدیل شدند. در فوریه 1993، تاجیکستان اداره مفتیات خود را تشکیل داد و اکنون تنها ترکمنستان باقی مانده است.

معرفی مسجد و اداره مفتیات دوشنبه:

در سال 1247هجری شمسی (1868م)، یعنی آن روزها که شهری به نام دوشنبه وجود نداشت، حاج یعقوب نامی، مسجدی را در نزدیکی کاروانسرایی بنا می‌کند که آن مسجد به نام بانی آن شهرت می‌یابد. با تغییرات ایجادشده در بنای مسجد در طول سالها، از مسجد قدیمی جز دیواری که آنهم تا مدتی دیگر به منظور بازسازی، ویران خواهد شد، چیزی باقی نمانده است.

تغییرات ساختمانی این مسجد از سال 1320، و همزمان با تشکیل اداره قاضیات در آن، آغاز گردید و از نمای قدیم مسجد تنها شبستان، و به قول اهالی آسیای میانه، خانقاه (2) آن باقی مانده است. شبستان کنونی نیز با ایجاد شبستانی نو که در آینده ای نزدیک صورت خواهد گرفت دگرگون خواهد شد. کاشیکاری سردرها و نمای بیرونی مسجد مربوط به سال 1980 است. ساخت گنبد و گلدسته (مناره) مسجد به سال 1989 بازمی گردد.

مساحت مسجد و متعلقات آن بالغ بر بیست هزار مترمربع به قرار زیر است:

شبستان که در غرب و حیاط که در شرق واقع شده اند.(در ورودی در جبوب قرار دارد.)
حجره های مدرسین و بخشهای اداری شامل حجره های واقع در ضلع جنوبی حیاط مسجد.
بخش مفتیات واقع در ضلعهای شمالی و شرقی حیاط
مدرسه طلاب به نام مدرسه عالی امام ترمذی واقع در ضلع جنوب شرقی حیاط
انبارهای مصالح ساختمانی مسجد واقع در پشت ضلع شرقی حیاط که پس از پایان گرفتن ساخت و ساز به مغازه تبدیل خواهندشد.
دستشویی و وضوخانه واقع در پشت ضلع شمالی حیاط
حجره های طلاب و محلهایی که به زودی در آنها گاوداری و نانوایی ایجاد خواهد شد و همردیف شبستان و در ضلع شمال غربی حیاط واقع شده اند.

فعالیت اداره مفتیات دوشنبه

الف- ساختمانی:

بازسازی بنای مسجد جامع جاج یعقوب از سال 1989 تاکنون
ایجاد مدرسه ای دخترانه به فاصله پنجاه متری جنوب شرقی مجموعه مدرسه و مسجد حاج یعقوب که در دست احداث است و ادامه کار آن پس از درگیریهای مسلحانه اخیر متوقف شده است.
کمک در تعمیر و ایجاد مساجد در نقاط مختلف جمهوری تاجیکستان

ب- انتشاراتی:

کتاب ضروریات دینی با حروف کریل
اننشار روزنامه منبر اسلام
تقویم اوقات شرعی در هر سال
کتاب نماز کامل با حروف کریل
تفسیر کابلی با حروف فارسی

توضیح: همه موارد فوق در زمان قاضی دوشنبه حاج اکبر توره جان زاده انجام شده، و صرفا تقویم اوقات شرعی امسال دوباره به چاپ رسیده است.

ج- اعزام حجاج بیت الله الحرام

امسال چهارصدوپنجاه نفر به حج رفته اند. سال گذشته پانصد نفر ولی در سالهای گذشته تنها یکصد نفر هرساله به حج میرفته اند.

د- ختم قرآن در ماه مبارک رمضان و دادن افطاری در روز آخر ختم قرآن که این رسم در همه مسجدها مرسوم است.

منابع درامد و هزینه ها:

الف- درامدها: وجوهات شرعیه- تبرعات و نذور- اجاره متعلقه به مغازه هایی گاوداری و نانوایی در آینده

ب- هزینه های جاری اداره مفتیات: هزینه های مصرفی- خوراک طلاب مدرسه و حقوق کارکنان

یاداوری: این مجموعه پیش از حاکمیت کمونیزم موقوفات داشته است که از آن گرفته شده است.

***

(1) قاضی در سلسله مراتب دینی اهل تسنن، یک مقام از مفتی (برابر مجتهد در میان شیعیان) پایین تر است.

(2) خانقاه، عربی شده خوانگاه است. رسم عرفا این بوده است که هرکس بر آنان وارد می‌شده، نانش میداده اند. یعنی از او پذیرایی میشده، هرچند با آب و نان! و بدین ترتیب محل عبادت خود را خوانگاه متشکل از دو واژه خوان به معنی سفره و گاه به معنی محل یا خانه و به سخن امروزین، سفره خانه می نامیدند.