بعوضه، پشه سرکه، Drosophila

بعوضه، پشه سرکه، Drosophila

احمد شمّاع زاده

دوستی در مورد آیه 26 سوره بقره پرسیده بود:

آیا منظور از بعوضه واقعاً مگس است؟ چون ویدئویی در یوتیوب هست که دکتر هنای می‌گفت اینها گروهی از بنی اسرائیل هستند نه مگس. خواستم نظر شما رو بدونم.

در پاسخ به ایشان نوشتم:

سخن این دکتر مرا به یاد یک سرهنگ متدیّن زمان شاه انداخت؛ که در دهه چهل در کتابش نوشته بود «هدهد نام یکی از سرداران سپاه حضرت سلیمان بوده و نه هدهد پرنده»، و حواسش به بقیه آیه نبوده که حضرت سلیمان می‌گوید «اگر مشخّص شود نافرمانی کرده، ذبحش می‌کنم»؛ که می‌دانیم ذبخ کردن مخصوص حیوانات است. در این آیه نیز خداوند پس از واژه بعوضه می‌افزاید و مافوقها یعنی این کمترین است، و نشان از آن دارد که خداوند یکی از کم ارزشترین آفریدگان خود را مثال زده است.

ولی چگونه می‌شود پشه‌ای را که قرآن کریم به صورت واقعی با آوردن یک مثال از آن یاد کره، به گروهی از قوم بنی اسرائیل ربطش داد؟!! دو نکته:

نکته اول- تا آنجا که از دوران نوجوانی به یاد دارم، به هنگام خواندن این آیه، پشّه در نظرم می‌آمد. از سوی دیگر، بعوضه در زبان عربی به معنای پشه است؛ و عنوان کردن مگس، انسان را به یاد مگسهای خانگی (به زبان انگلیسی: Fly) می‌اندازد. بدین ترتیب مشخص می‌شود که باز هم اولین مترجمی که این واژه را از زبان انگلیسی یا فرانسوی یا لاتین ترجمه کرده، بی دقت ترجمه کرده و پشه سرکه به صورت مگس سرکه در زبان فارسی جا افتاده است.

نکته دوم- در بسیاری از مقاله هایم به این نکته اشاره کرده ام که:

مترجمین و مفسرین قرآن، آن هنگام که آیه ای را به راحتی درک نمی‌کنند، مبنا را بر آنچه که در قرآن آمده نمی‌گذارند و زحمت اندیشیدن در کلام حق را بر خود هموار نمی‌کنند؛ بلکه برعکس عمل می‌کنند و دانش خداوند را در حد دانش خود پایین می‌آورند؛ و آنچه را که خود می‌فهمند، جایگزین کلام حق می‌کنند.

حال ببینیم چرا خداوند از پشه ناچیز در قرآنش یادکرده و برای آن مثالی هم آورده است؟:

یک- معتقد بوده و هستم که قرآن منظومه هستی است و خداوند در آن، از همه اجزای هستی به گونه‌ای واقعی، یا نمادین، و یا در پوشش، یاد کرده است، و ما باید چشم بصیرت قرآنی بیابیم تا آن‌ها را دریابیم.

دو- بعضی از این یاد کردن‌ها معجزاتی از قرآن کریم را شکل می‌دهند که در نگاه اول هیچ تصوری از معجزه بودن آن‌ها نیست؛ ولی با تدبّر در آیه، و بویژه با پیشرفت دانش و آگاهی به روز از دستاوردهای دانش که برای هر قرآن پژوهی لازم است، به آن رمزوراز آن آیات پی می‌بریم؛ که نگارنده به بسیاری از آن‌ها پی برده‌، و اکنون بخشی از مقاله هایم را زیر عنوان اعجازها و شگفتی های قرآن کریم، شکل داده‌اند، و امیدوارم با کوششهای بیشتر و آگاهی از پیشترفتهای دانش، این رهنمودهای الهی را بیشتر بهره خود کنم. نمونه:

مگس؛ حشره کثیفی که ممکن است به درد ما بخورد!

دانشمندان نقشه کامل سلسله ژن های مگس را تهیه کرده اند و می گویند این دستاورد می تواند به کشف درمان های تازه برای بیماری های انسانی کمک کند.

مگس می تواند حامل حدود ۱۰۰ نوع بیماری از جمله یک نوع بیماری عامل کوری باشد.

تیم محققان در دانشگاه کورنل آمریکا میگویند با مقایسه دی ان ای مگس خانگی با مگس میوه توانسته اند ژنهایی که مگس خانگی را در برابر بیماریهایی که ناقل آنهاست مصون میکند شناسایی کنند. آنان همچنین یک کد ژنتیکی منحصر به فرد را که به مگس کمک میکند فضولاتی مانند مدفوع را تجزیه کند کشف کرده اند.

دکتر جف اسکات و همکارانش از کورنل به نشریه "ژنوم بیولوژی" گفتند که اطلاعات مربوط به این ژنها میتواند برای دفع آلودگیهای انسانی و بهبود محیط زیست به ما کمک کند.

مگسهای خانگی در انتقال بیماری نقش فوق العاده ای دارند. آنها مرتبا با لاشه حیوانات، زباله و سایر مواد آلوده آکنده از باکتری، ویروس و دیگر منابع بیماری در تماسند. مگس ها هم از بسیاری از غذاهایی که ما میخوریم تغذیه میکنند و چون چابک هستند فرصت زیادی برای تغذیه از خوراکیهای خانگی دارند. به عقیده کارشناسان تغذیه آنها از مواد مایع یا نیمه مایع (مثل مدفوع) تغذیه میکنند و همین دلیل اصلی حمل این همه عامل بیماری زا توسط مگسهاست.

تغذیه بی وقفه مگسها به این معنی است که مدفوع زیادی تولید میکنند و هرجا بیش از چند ثانیه بنشینند عوامل بیماری زا را هم با مدفوع خود دفع می کنند. اما برخلاف انسان، این زندگی کثیف، آنها را مریض نمیکند. دکتر اسکات و تیمش کنجکاو بودند بدانند چرا چنین است و اینکه آیا ممکن است این نقطه قوت را به نفع انسان به کار برد؟

آنها آرایش پایه ژنهای شش مگس ماده را تعیین کردند. حجم اطلاعات گرداوری شده ۶۹۱ مگابایت بود. آنان سپس این داده ها را با ۱۲۳ مگابایت داده های ژنتیکی مگس میوه (Drosophila melanogaster) مقایسه کردند تا دریابند کدام بخش از بخشهای دی ان ای منحصر به مگس خانگی است و باید مورد مطالعه بیشتر قرار گیرد.

مگس خانگی ژنهای ایمنی خیلی بیشتری از مگس میوه داشت و به علاوه ژنهای ایمنی اش خیلی متنوع تر بود، تا ظاهراً بهتر بتواند در برابر عوامل بیماری زایی که حامل آنهاست محافظت شود.

منبع: آفتاب نیوز مورخ 24 مهر 1393

***

در سال 1384 که پژوهش چهارپایان ویژه قرآنی (قرآن و ژنتیک، معجزه ای از قرآن) را می‌نوشتم، و یک متن علمی به زبان انگلیسی را بررسی می‌کردم، در ذهنم این موضوع شکل گرفته بود که Drosophila یا پشه سرکه از مواد ترش به وجود می‌آید و به مواد ترش هم علاقمند است؛ و چون در آزمایشگاهها همیشه مورد آزمایش قرار می‌گیرد، پس اندامش یکی از ساده‌ترین اندامها و مناسب برای آزمون است. به این متن که از ویکیپدیا برگرفته ام توجه کنید:

مگس‌های سرکه سرده‌ای از زیرراسته کوتاه‌شاخکان، تیرهٔ مگس‌های سرکه است که شامل مگس‌های ریزجثه‌ای چون مگس سرکه معمولی می‌شود. این سرده دارای بیش از ۱۵۰۰ گونه است که تنوع بسیاری در ظاهر، رفتار، و زیستگاه دارند.

نام علمی: Drosophila

رده‌‌بندی بالاتر: Drosophilinae

طبقه: سرده

با دیدن رده بندی بالاتر، ذهنم مستقیماً به سوی و ما فوقهای قرآن رفت که خداوند چقدر دقیق و هدایت گونه سخن گفته، و با به کارگیری این عبارت، انسان را رهنمون شده که این پشّه رده بالاتری نیز دارد! جلّ الخالق!!

در کار خداوند (فعل الهی) با دقت کافی اندیشه کنید:

با آوردن یک مثال در یک جمله کوتاه از یک آیه، چه نکته مهمی را در رسیدن انسان به دانشهای نوین یادآور او شده! بویژه اکنون که دانستیم تنها این نوع پشه دارای 1500 گونه است!! پس انسان اندیشه‌گر از خود می‌پرسد اینهمه گوناگونی در آفرینش یکی از کوچکترین آفریدگانش برای چیست؟!!

و ندای درونش به او می‌گوید برای خداشناسی!! برای پی بردن به عظمت خداوندی که در آفرینش یکی از کوچکترین آفریدگانش هم معجزه می‌کند!!

هردم از باغ مگسان بری می‌رسد! تازه تر از تازه تری می‌رسد:

امروز چهاردهم می 2023، مقاله‌ای را که به زبان انگلیسی است، برای کارنمای آکادمیایم آماده می‌کردم که ناگهان به یاد این مقاله افتادم و پیش خود گفتم اگر از این کشف در مقاله بعوضه یادی نکنم، قدرناشناسی نسبت به خداوندی است که اگر به کوچکترین و بی‌اهمیت ترین آفریدگانش توجه نکنیم بزرگی و عظمت او را درنیافته ایم. پس بخش کوچکی از مقاله را همراه با بخش پایانی آن، که نظر کاشف این کشف است، در اینجا ترجمه می‌کنم:

کشف سه اندامک تازه در سلولهای مگس میوه:

به نظر می رسد این اندامگان مخزنی از فسفات هستند؛ یعنی مولکولی بسیار ضروری برای حیات و ادامه زندگی. اکنون پژوهشگران ساختار این ریزاندام را در درون سلول‌های حیوانی کشف کرده‌اند که مانند مخزنی از فسفات عمل می‌کند و به تنظیم سطوح مواد مغذی در داخل سلول‌ها کمک می‌رساند و فرآیندهایی را آغاز می‌کند که بافت‌ها را در صورت کمبود فسفات حفظ می‌کند. پژوهشگران این ساختار را به‌عنوان گونه تازه‌ای از اندامگان طبقه‌بندی می‌کنند.

وی اضافه می‌کند که کشف اندامگانی تازه در سلول های حیوانی، نشان از آن دارد که هنوز بسیاری چیزها پیرامون فیزیولوژی سلولی وجود دارد. او می‌گوید: «زیبایی آنجاست، و تنها منتظر است تا ما آن را کشف کنیم. نشانی لینک مقاله برای علاقمندان:

New cellular organelle discovered inside fruit fly intestines:

https://www.academia.edu/101753822

از این پشه ریزی که خداوند به سادگی، میلیونها از آن را خلق السّاعة تولید می‌کند، چه کارها که بر نمی‌آید؟!! زمانی معحزه قرآن می‌شود، زمانی عصای دست دانشمندان در آزمایشگاه می‌شود، و زمانی بسیار دور، بزرگترین مدعی خدایی را از پا در می‌آورد. (منظور پشه‌ای است که در بینی نمرود می‌رود، به مغزش می‌رسد، دیوانه اش میکند؛ و او را به خوارترین وضعی می‌کشد!)

آغاز به‌کارگیری مگس سرکه در آزمایش‌ها

این‌گونه به عنوان یک اندامگان نمونه توسط چارلز دابلیو وودوُرث، به‌طور گسترده‌ای در پژوهش‌های زیست‌شناسی، در مطالعات ژنتیک، تن‌کردشناسی، بیماری‌زایی ریزاندامگانی، و فرگشت پیشینهٔ زندگی به کار برده شد. (نقل از ویکیپدیا)

در متن ویکیپدیا، یک اندامگان ترجمه شده، که بهتر بود تک اندامگان ترجمه می‌شد که به همین دلیل به عنوان ساده ترین جاندار تک اندامی در آزمایشگاه مورد آزمایش قرارمیگیرد.

به نظر می‌رسد که خداوند نیز این مثال و این نمونه آزمایشگاهی را برای آزمون بندگانش به کار برده و گفته است: «آنان که کفر ورزیدند، می‌گویند خداوند چه منظوری از این مثال دارد؟! با این مثل بسیاری گمراه می‌شوند و بسیاری نیز هدایت می‌شوند و کسی گمراه نمی‌شود مگر فاسقان»!

بنابر این آیه، دکتر هنای هم به کفر و فسق گراییده؛ زیرا به جای اینکه بیاندشد که چرا خداوند این مثال را آورده، منظور خداوند را نادیده گرفته و فهم خود را جانشین منظور خداوند کرده است!!

إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا ۚ فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۖ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلًا ۘ یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا ۚ وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِینَ

ترجمه واژگانی آیه: خداوند از اینکه به پشه‌اى و آنچه فراتر از آن است، مَثَل زند، شرم ندارد. پس کسانى که ایمان آورده‌اند مى‌دانند که آن حق است از سوی پروردگارشان؛ ولى کسانى که به کفر گراییده‌اند مى‌گویند خدا از آوردن این مَثَل چه منظوری داشته؟ با این مثل بسیارى گمراه می‌شوند و بسیارى هدایت می‌یابند؛ و به وسیله آن، جز فاسقان گمراه نمى‌شوند.

کلّیّت قرآن نیز چنین است که خداوند در آغازش گفته «هدیً للمتقین» است؛ یعنی اگر پرهیزگار نباشی و به سوی قرآن روی، در رویارویی با قرآن، گمراه می‌شوی!

نگارش و ویرایش: دی 1400

ویرایش دوم: اردی‌بهشت 1402

ویرایش سوم: اسفند 1402

احمد شمّاع زاده

بعوضه، پشه سرکه، Drosophila

بعوضه، پشه سرکه، Drosophila

احمد شمّاع زاده

دوستی در مورد آیه 26 سوره بقره پرسیده بود:

آیا منظور از بعوضه واقعاً مگس است؟ چون ویدئویی در یوتیوب هست که دکتر هنای می‌گفت اینها گروهی از بنی اسرائیل هستند نه مگس. خواستم نظر شما رو بدونم.

در پاسخ به این دوست نوشتم:

سخن این دکتر مرا به یاد یک سرهنگ متدیّن زمان شاه انداخت که در دهه چهل در کتابش نوشته بود «هدهد نام یکی از سرداران سپاه حضرت سلیمان بوده و نه هدهد پرنده»، و حواسش به بقیه آیه نبوده که حضرت سلیمان می‌گوید «اگر مشخّص شود نافرمانی کرده، ذبحش می‌کنم»؛ که می‌دانیم ذبخ کردن مخصوص حیوانات است. در این آیه نیز خداوند پس از واژه بعوضه می‌افزاید و مافوقها یعنی این کمترین است، و نشان از آن دارد که خداوند یکی از کم ارزشترین آفریدگان خود را مثال زده است.

در بسیاری از مقاله هایم به این نکته اشاره کرده ام که:

مترجمین و مفسرین قرآن، آن هنگام که آیه ای را به راحتی درک نمی‌کنند، مبنا را بر آنچه که در قرآن آمده نمی‌گذارند و زحمت اندیشیدن در کلام حق را بر خود هموار نمی‌کنند؛ بلکه برعکس عمل می‌کنند و دانش خداوند را در حد دانش خود پایین می‌آورند؛ و آنچه را که خود می‌فهمند، جایگزین کلام حق می‌کنند.

تا آنجا که از دوران نوجوانی به یادم مانده، به هنگام خواندن این آیه، پشّه در نظرم می‌آمد. از سوی دیگر، بعوضه در زبان عربی به معنای پشه است؛ و عنوان کردن مگس، انسان را به یاد مگسهای خانگی (به زبان انگلیسی: Fly) می‌اندازد. بدین ترتیب مشخص می‌شود که باز هم اولین مترجمی که این واژه را از زبان انگلیسی یا فرانسوی یا لاتین ترجمه کرده، بی دقت ترجمه کرده و پشه سرکه به صورت مگس سرکه در زبان فارسی جا افتاده است.

در سال 1384 که پژوهش چهارپایان ویژه قرآنی (قرآن و ژنتیک، معجزه ای از قرآن) را می‌نوشتم، و یک متن علمی به زبان انگلیسی را بررسی می‌کردم، در ذهنم این موضوع شکل گرفته بود که Drosophila یا پشه سرکه از مواد ترش به وجود می‌آید و به مواد ترش هم علاقمند است؛ و چون در آزمایشگاهها همیشه مورد آزمایش قرار می‌گیرد، پس اندامش یکی از ساده‌ترین اندامها و مناسب برای آزمون است. به این متن که از ویکیپدیا برگرفته ام توجه کنید:

مگس‌های سرکه سرده‌ای از زیرراسته کوتاه‌شاخکان، تیرهٔ مگس‌های سرکه است که شامل مگس‌های ریزجثه‌ای چون مگس سرکه معمولی می‌شود. این سرده دارای بیش از ۱۵۰۰ گونه است که تنوع بسیاری در ظاهر، رفتار، و زیستگاه دارند.

نام علمی: Drosophila

رده‌‌بندی بالاتر: Drosophilinae

طبقه: سرده

با دیدن رده بندی بالاتر، ذهنم مستقیماً به سوی و ما فوقهای قرآن رفت که خداوند چقدر دقیق و هدایت گونه سخن گفته، و با به کارگیری این عبارت، انسان را رهنمون شده که این پشّه رده بالاتری نیز دارد! جلّ الخالق!!

در کار خداوند (فعل الهی) با دقت کافی اندیشه کنید:

با آوردن یک مثال در یک جمله کوتاه از یک آیه، چه نکته مهمی را در رسیدن انسان به دانشهای نوین یادآور او شده! بویژه اکنون که دانستیم تنها این نوع پشه دارای 1500 گونه است!! پس انسان اندیشه‌گر از خود می‌پرسد اینهمه گوناگونی در آفرینش یکی از کوچکترین آفریدگانش برای چیست؟!!

و ندای درونش به او می‌گوید برای خداشناسی!! برای پی بردن به عظمت خداوندی که در آفرینش یکی از کوچکترین آفریدگانش هم معجزه می‌کند!!

از این پشه ریزی که خداوند به سادگی، میلیونها از آن را خلق السّاعة تولید می‌کند، چه کارها که بر نمی‌آید؟!! زمانی معحزه قرآن می‌شود، زمانی عصای دست دانشمندان در آزمایشگاه می‌شود، و زمانی بسیار دور، بزرگترین مدعی خدایی را از پا در می‌آورد. (منظور پشه‌ای است که در بینی نمرود می‌رود، به مغزش می‌رسد، دیوانه اش میکند؛ و او را به خوارترین وضعی می‌کشد!)

آغاز به‌کارگیری مگس سرکه در آزمایش‌ها

این‌گونه به عنوان یک اندامگان نمونه توسط چارلز دابلیو وودوُرث، به‌طور گسترده‌ای در پژوهش‌های زیست‌شناسی، در مطالعات ژنتیک، تن‌کردشناسی، بیماری‌زایی ریزاندامگانی، و فرگشت پیشینهٔ زندگی به کار برده شد. (نقل از ویکیپدیا)

در متن ویکیپدیا، یک اندامگان ترجمه شده، که بهتر بود تک اندامگان ترجمه می‌شد که به همین دلیل به عنوان ساده ترین جاندار تک اندامی در آزمایشگاه مورد آزمایش قرارمیگیرد.

به نظر می‌رسد که خداوند نیز این مثال و این نمونه آزمایشگاهی را برای آزمون بندگانش به کار برده و گفته است: «آنان که کفر ورزیدند، می‌گویند خداوند چه منظوری از این مثال دارد؟! با این مثل بسیاری گمراه می‌شوند و بسیاری نیز هدایت می‌شوند و کسی گمراه نمی‌شود مگر فاسقان»!

بنابر این روشنگری قرآنی، دکتر هنای هم به کفر گراییده؛ زیرا به جای اینکه بیاندشد که چرا خداوند این مثال را آورده، منظور خداوند را نادیده گرفته و فهم خود را جانشین منظور خداوند کرده است!!

ترجمه واژگانی آیه: خداوند از اینکه به پشه‌اى و آنچه فراتر از آن است، مَثَل زند، شرم ندارد. پس کسانى که ایمان آورده‌اند مى‌دانند که آن حق است از سوی پروردگارشان؛ ولى کسانى که به کفر گراییده‌اند مى‌گویند خدا از آوردن این مَثَل چه منظوری داشته؟ با این مثل بسیارى گمراه می‌شوند و بسیارى هدایت می‌یابند؛ و به آن، جز فاسقان گمراه نمى‌شوند.

کلّیّت قرآن نیز چنین است که خداوند در آغازش گفته «هدیً للمتقین» است؛ یعنی اگر پرهیزگار نباشی و به سوی قرآن روی، در رویارویی با قرآن، گمراه می‌شوی!

دی 400 -احمد شمّاع زاده