عید پاک و شام آخر مسیح

عید پاک و شام آخر مسیح

احمد شمّاع زاده

گفتنی است در زبان فرانسوی به این عید، عید پاک و در زبان اسپانیایی عید پاسکوا، و در زبان انگلیسی عید ایستر میگویند که ریشه همه این نامگذاریها در زبان یونانی یا لاتین و از واژه های پاسکا و پاساست. برای پی بردن به علت وجودی عید پاک، باید با وقایعی که برای عیسی مسیح در آخرین روزهای زندگی‌اش پیش آمده، و بویژه موضوع شام آخر، بیشنر آشنا شویم:

شام آخر:

شامگاه پنجشنبه ای، عیسی بن مریم، حواریون (همنشینان یا صحابه) خود را که دوازده تن بودند، فرا خواند تا با او شام بخورند. در این مهمانی، او به آنان نان و شراب داد. سپس برایشان مراسمی را به جای آورد که بعدها به مراسم عشاء ربانی مشهور شد؛ و به آنان گفت به زودی دستگیر میشود.

شام آخر مسیح الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان شده‌است. یکی از معروفترین و رمزوراز آمیزترین تابلوهای نقاشی لئوناردو دا وینچی، اعجوبه معروف ایتالیایی نیز درباره همین رویداد تاریخی و مسیحی است:

پس از پایان یافتن مراسم، یکی از حواریون به نام یهودا ایسکاریوت (Judas Iscariot) که عربها او را یهودا اسخریوطی میخوانند، مخفیانه به نزد حاکمان رومی منطقه رفت (در آن زمان اورشلیم و کشورهای کنونی آن منطقه زیر سلطه روم بودند.) و در برابر یک کیسه سکه رومی، به پیامبر راستین خدا خیانت کرد، مخفیگاه او را لو داد و زمینه دستگیری او را فراهم ساخت.

در آن شب، وقتی حواریونش رفتند تا بخوابند، عیسی مسیح همراه با دو تن از آن‌ها به بالای کوه زیتون رفت و به مناجات با خدای خویش پرداخت و دانست که روزهای سختی در انتظار اوست. سحرگاه جمعه، مشهور به آدینه نیک سربازان رومی، مسیح را در باغی به نام باغ جتسمانی دستگیر کردند و به مقر فرماندهی بردند.

حاکمان رومی اورشلیم، به تحریک کاهنان بزرگ قوم یهود، مسیح را پس از شکنجه و آزار فراوان، واداشتند تا صلیب سنگینی را بر دوش خود حمل کند و به بالای تپه گلگتا ببرد.

مصائب مسیح:

بنابر این روایتهاست که آدینه نیک، روز سوگواری و ماتم بر مسیح است. در این روز پیروان مسیحیت با پرهیز از خوردن گوشت، روزه میدارند و سبزیکاری و سبزی‌خواری مستحب است.

روز شنبه که آن را شنبه مقدس میخوانند، روز خاکسپاری مسیح است. پدران کلیسا، در این روز به عبادت و اعتکاف و خویشتن‌داری میپردازند؛ و دیگر مسیحیان معمولاً برای روز عید پاک آماده میشوند. بدین مناسبت در روزهای یکشنبه و دوشنبه در خانه‌ها جشن میگیرند و در کلیساها مراسم دعا و نیایش برگزار می‌شود، که به جشن عید پاک مشهور شده است.

روز عید پاک در تقویم مسیحیان:

برای مسیحیان، عید پاک با رستاخیز و قیام مسیح پیوند خورده‌است. طبق عهد جدید، عیسی مسیح دو روز پیش از روز فصح به صلیب کشیده شده، و در روز سوم که یکشنبه‌ بود و ماه به صورت قرص کامل درآمده بود، از گور برخاست؛ چهل روز در زمین زندگی کرد؛ سپس پرودگارش او را به سوی خود فراخواند و به آسمان پرکشید. مسیحیان نخستین که در جامعه‌ای یهودی می‌زیستند، جشن رستاخیز پیشوای خود را همزمان با مراسم عید فصح برپا می‌کردند. در سال ۳۲۵ و پس از آنکه مسیحیت توسط حاکمان رومی دین رسمی شناخته شد، پدران کلیسا عید قیام مسیح یا عید پاک را از عید فصح یهود جدا کردند و آن را با روایات مسیحی هماهنگ ساختند. بدین ترتیب اولین یکشنبه پس از برآمدن ماه کامل و رسیدن خورشید به برج حمل را روز قیام دانستند، که می‌تواند میان دوم فروردین تا پنجم اردیبهشت (۲۲ مارس تا ۲۵ آوریل) باشد؛ ولی مسیحیان ارتدوکس برای محاسبه زمان این روز از گاهشماری ژولینی بهره میگیرند؛ که معمولاً عید پاک را یک و یا دو هفته پس از مسیحیان غربی که از تقویم میلادی استفاده میکنند، جشن می گیرند.

از آن روی که این عید مانند دیگر عیدها و جشنها در روز مشخصی از سال اتفاق نمیافتد، به جشن بیکران نیز شهرت یافته، و برخلاف ظاهرش که یک روز است، در کلیسای مسیحیت یک فصل از سال را دربرمیگیرد.

مسیحیان عامل، پس از چهل روز روزه داری، در شب عید پاک به استقبال این روز می روند. ایام روزه از چهارشنبه خاکستری (هر چهارشنبه میان چهارم فوریه تا دهم مارس) آغاز و در نیمه شب شنبه مقدس یعنی روز قبل از عید پاک به پایان میرسد. ایام روزه یادآور دوره ای است که حضرت عیسی قبل از پیامبری به تنهایی در بیابان سپری کرده است. روز پیش از روزه داری به عنوان مارتدی گرا یا سه شنبه چرب شناخته می شود که آخرین روز غذاخوردن و شادی پیش از آغاز مراسم روزه داری است.

اهمیت عید پاک:

عید پاک، دومین جشن بزرگ مسیحیان پس از میلاد مسیح است و همزمانی آن با آغاز فصل بهار و زمان زایش دوباره طبیعت، تداعی فلسفه رستاخیز در باور انسان منتظر نوزایی و بازگشت به خویشتن است. اعیاد دینی تکرار صرف آداب و رسوم مذهبی و توالی روزهای خاصی در تقویم ملتها و مومنان نیستد؛ بلکه تداوم و تداعی اندیشه بازگشت به خویشتن خویش برای انسان معاصرند.

عید پاک جشن رستاخیز مسیح پس از رحلت وی بر صلیب و 3 روز پس از دفن ایشان است . بر اساس باور معتقدان مسیحی، حضرت مسیح (ع) پس از آنکه به صلیب کشیده شد، دوباره زنده شد و پس از چهل روز به آسمان پرکشید.

نظر قرآن کریم پیرامون به صلیب کشیده شدن عیسی بن مریم:

همه آنچه که آمد، اعتقادات مسیحیان است؛ و نظر قرآن کریم که فصل الخطاب همه گفته‌ها و نوشته هاست چیز دیگری است:

وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِیحَ عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَٰکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ ۚ وَإِنَّ الَّذِینَ اخْتَلَفُوا فِیهِ لَفِی شَکٍّ مِنْهُ ۚ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ ۚ وَمَا قَتَلُوهُ یَقِینًا بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ ۚ وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمًا (نساء: 157 و 158)

و هم از این رو که گفتند (منظور قرآن یهودیان هستند): ما مسیح عیسی بن مریم رسول خدا را کشتیم. نه او را کشتند و نه به صلیب کشیدند؛ بلکه امر بر آنها مشتبه شد؛ و همانا کسانی که درباره اواختلاف کردند، حتماً نسبت به او در شک و تردیدند. نسبت به او آگاهی ندارند؛ جز آنکه از گمان خود پیروی میکنند؛ و به طور یقین او را نکشتند؛ بلکه خدا او را به سوی خود برکشید، و خداوند بسیار با عزت و بسیار حکمتدان است.

نظر نگارنده: شب رازونیاز عیسی بن مریم با خدای خویش بر فراز کوه زیتون، با تفاوت حدود 647 سال با شب رازونیاز امام حسین (شب عاشورا) در صحرای کربلا همزمان بوده است.

نمادها و یادمانهای این جشن:

در فرهنگ مسیحی و البته بسیاری از فرهنگهای دنیا (از جمله ایران و در سفره هفت سین) تخم مرغ نماد زایش، رستاخیز، و آغاز یک زندگی تازه است. همانند جوجه پرندگان که با شکستن تخم مرغ و خارج شدن از آن زندگی تازه ای را آغاز می کنند. از این رو مردم پیروزی زندگی بر مرگ که همان زنده شدن حضرت مسیح (ع)، و آغاز بهار را با این فلسفه پیوند داده و در این مراسم به همین منظور از تخم مرغ استفاده میکنند. معمولاً این تخم مرغ به رنگ قرمز است که در فرهنگ مسیحیان، نماد خون حضرت عیسی است که به هنگام به صلیب کشیده شدن ریخته شد.

از دیگر نمادهای این روز، خرگوش است. در باور مردم، خرگوش‌ها در این روز وارد لانه مرغ‌ها می‌شوند و تخم‌مرغ‌های آنها را می‌دزدند. بنابراین مردم تلاش می‌کنند با رنگ‌آمیزی تخم مرغ‌ها آن‌ها را از دید خرگوش‌ها پنهان کنند. در روز عید پاک، افرادی که به آن‌ها Easter Bunny گفته می‌شود و معمولاً در لباس خرگوش ظاهر می‌شوند، تخم‌مرغ‌های روز عید را در جاهایی از لباس خرگوشی خود مخفی می‌کنند و کودکانی که در مراسم شرکت کرده‌اند، سبد به دست، دنبال این تخم‌مرغ‌ها می‌گردند و آن‌ها را پیدا می‌کنند. سپس تخم‌مرغ‌های شکلاتی یافت‌شده را میان افراد تقسیم می‌کنند.

بدین مناسبت، سالانه نود میلیون تخم مرغ شکلاتی برای کودکان در جهان تولید میشود!

منابع مقاله: همه مستندات این پژوهش، برگرفته از مطالبی است که در محیط وب موجود است.

عید پاک، چهارم آوریل2021

احمد شمّاع زاده