لزوم بازشناسی «هدف» و «وسیله» در روند زندگی

لزوم بازشناسی «هدف» و «وسیله» در روند زندگی

وسیله، چیزی است که به واسطه آن به هدف میرسیم.

هدف آن چیزی است که در طول زندگی به دنبال آن هستیم.

هدف دو گونه است: هدف اصلی یا نهایی یا غایی و هدف واسطه ای.

هدف واسطه ای، برای رسیدن به هدف اصلی یا غایی، واسطه قرار میگیرد.

روشنگری بیشتر در این زمینه: هدف انسان رسیدن به غایت است؛ ولی بسیاری وقتها برای رسیدن به هدف غایی، باید به هدفی واسطه ای دست یابد تا به وسیله آن، یه هدف غایی برسد.

برای مثال: هدف کسی رسیدن به رفاه و داشتن یک زندگی آرام است. او میداند بدون وسیله لازم نمیتواند به این مهم دست یابد. پس هدفی دیگری را در نظر میگیرد. میگوید باید به دانشگاه بروم. رفتن به دانشگاه و تحصیل دانش هدفی واسطه ای است تا پس از رسیدن به این هدف و عبور از آن، به هدف غایی که رفاه است دست یابد. این موضوع میتواند در تمام جنبه‌های زندگی کاربرد داشته و مؤثر واقع شود.

چند دهه پیش، بسیار گفته میشد و اکنون نیز گاهگاهی گفته می‌شود که مثلاً هنر برای هنر، دانش برای دانش. اینها انحراف است. انحرافهایی فکری که دامنگیر اندیشمندان نیز شده است. هنر و دانش و این‌گونه موارد، همه وسیله اند. پله ای هستد برای دستیابی به حقیقت. اگر خود، هدف واقع شوند، انسان از غایتگرایی باز میماند.

ناگفته پیداست که هدف برای هرکس بسیار مهم است و زندگی او بدان وابسته است. پس هرگاه وسیله به جای هدف بنشیند، انحراف پیش میآید. بیشترین نمود این‌گونه انحراف در مورد دین و دینداران صدق میکند و این‌گونه انحراف، بیشترین تأثیر را در زندگی آدمیان داشته و دارد؛ زیرا اگر شخصی یا شخصیتی دیندار، وسیله را جانشین هدف قراردهد، بدان تقدّس می‌بخشد و تعصب ایجاد می‌شود. آنگاه که تقدس و تعصب با هم جمع شوند، چشمهای بینا را کور میکند و شخصی که در این حالت قرارمیگیرد، نه تنها دودمانش بر باد میرود؛ بلکه دیگر دودمانها را نیز بر باد میدهد.

پس از ادیان، بیشترین جانشینی وسیله به جای هدف، در مورد مرامهای ایدئولوژیک صورت گرفته و انحرافها را در طول تاریخ انسان بر روی زمین شکل داده و انسان و انسانیت را به انحراف کشانده است.

ادیان، مرامهای ایدئولوژیک، کتاب‌های آسمانی، پیامبران و رسولان، همه وسیله اند. وسایلی برای رسیدن به حقیقت.

هرگاه این‌ وسایل هدف قرار گیرند، هم نقش راهنما بودن خود را از دست میدهند و هم از درون تهی میشوند؛ و گاهی به ضد ارزش نیز تبدیل میشوند.

به دست دادن برخی مثالها در این زمینه لازم به نظر میرسند:

حدیث مشهوری وجود دارد که انّ الله لایجری الامور الا باسبابها یعنی خداوند کارها را به جریان نمیاندازد مگر با وسایلش. این حدیث نشان از آن دارد که اصلی را که برشمردیم مبنا و اساس هستی بر آن استوار است و همه کیهان و مافیها بر مبنای این اصل بنا شده اند؛ و از آنجا که خداوند وسایل بد را برای کارهای خود برنمیگزیند، پس باید بدانیم که:

وسایل بد، نباید راهنمای هدفهای خوب قرارگیرند که در حکومت برامده از انقلاب، چنین شد.

برای مثال: نمیتوان برای رسیدن به اسلامی که خود در نظر داریم(از میان انبوه اسلامهای مختلف)، به هر وسیله ای دست آزید. هرچند اسلام، خود هدفی واسطه ای اسست.

بیست و دوم بهمن نودوهشت- احمد شمّاع زاده