معنای «اهل الذّکر» در قرآن

معنای «اهل الذّکر» در قرآن

برخی از فرفه های عرفانی، مصداق برواژه قرآنی اهل الذّکر در آیه نحل: 43 و انبیاء: 7 را کسانی میدانند که اهل ذکر گفتن هستند و از نظر خود دفاع نیز میکنند!

ویکی شیعه نیز مینویسد:

«در تفسیر دو آیه برخی آن را اهل علم و کتاب دانسته‌اند و شیعیان و عده‌ای دیگر از اهل سنت آن را منحصر در اهل بیت پیامبر می‌دانند. در ادعیه و زیارات هم اهل ذکر بر ائمه اطلاق شده است.»

و این درحالی است که این مصداقها جامع نیستند و منظور نظر خداوند را برآورده نمیسازند؛ بلکه معنای اصلی‌، جامعتر است و همه این مصداقها را نیز در بر میگیرد:

ذکر به معنای یاد کردن یا به یادآوردن است. مشهورترین یاداروی بویژه در زبان فارسی همان به یاداوردن نام و صفات باری تعالی است. ولی این تنها معنای این عبارت بویژه در آیه مذکورنیست.

چرایی این ادعا را بدین گونه پی میگیریم:

در طول تاریخ، کسانی را که کارشان بیوگرافی نویسی بوده، تذکره نویس میخواندند. پس تذکره نویس برابر با بیوگرافی نویس امروزی است. تذکره نویسان آغازین، تذکره یا زندگینامه شاهان را مینوشتند و در خلال آن به شرایط زندگی مردم نیز میپرداختند. یکی از شاخصترین کتاب‌هایی که در این زمینه به وجود آمد، شاهنامه یا نامه شاهان یا کتاب شاهان فردوسی است که «تاریخ زندگانی شاهان» است؛ و اگر بخواهیم آن را به عربی ترجمه کنیم میشود: تذکرة الملوک.

بدین ترتیب بود که تاریخ نویسی کم کم شکل امروزین را به خود گرفت. یکی از تذکره های مهم و مشهور در زمینه تذکره نویسی که پس از دو قرن از نوشتن شاهنامه نوشته شد و زندگینامه هفتادودو تن از عرفا در آن آمده، «تذکرة الاولیاء» شیخ عطّار نیشابوری است.

بدین گونه قرآن کریم که همه چیز را به گونه‌ اصلی و در بسیاری موارد نمادین بیان کرده، واژه تاریخدانان را با عنوان اهل الذّکر بیان کرده و شناسانده است.

برای مطمئن شدن از این معنا، چه بهتر از این که به معنای آیه توجه کنیم:

و ما ارسلنا من قبلک الّا رجالاً نوحی الیهم فاسألوا اهل الذّکر ان کنتم لاتعلمون

و نفرستادیم پیش از تو مگر مردانی را که به آنان وحی میکردیم. پس اگر نمیدانید از تاریخ دانان بپرسید. معنای تاریخدان یا تذکره نویس پیامبران در این آیه جایگاه و معنای شایسته خود را دارد:

ای محمد! پیش از تو مردانی بوده‌اند همچون تو، که کسانی سرگذشت زندگی آنان را یا در سینه دارند و یا مکتوب کرده و به رشته تحریر درآورده اند. پس اگر آگاه نیستید، از آنان یا آثارشان جویا شوید. آنان کسانی هستند که از تاریخ زندگانی انبیاء آگاهی داشته‌، و آن را یا نگاشته، و یا سینه به سینه به پسینیان خود منتقل کرده‌ اند.

بدین ترتیب میبینیم که همه مصداقهایی که پیرامون اهل الذّکر در کتاب‌ها و پژوهشها آمده، در این معنا گنجانده میشود؛ و بی شکّ این معنا برایند همه آن معانی و مصداقهاست.

بیست و دوم بهمن نودوهشت- احمد شمّاع زاده