تکفیر، حربه‌ای شیطانی!

تکفیر، حربه‌ای شیطانی!

احمد شمّاع زاده

تکفیر همواره به زیان اسلام تمام شده؛ و نه تنها چیزی را دستگیر مسلمانان نکرده، بلکه از اسلام و مسلمانان، چهره‌ای خشن را به جهانیان معرفی کرده است؛ برای نمونه، مجمع استادان دانشگاه الازهر چندین سال پیش، نصرحامد ابوزید متفکر، حافظ قرآن و استاد دانشگاه را تکفیر کرد؛ به این جرم که به گونه‌ای دیگر به قرآن نگریسته بود! و بدین ترتیب باب نواندیشی پیرامون قرآن را بستند؛ بدین معنا که باید همانند قدمای مفسران که بسیارشان کج اندیش بوده‌ و قرآن را بدون تدبّر تفسیر می‌کرده‌اند، اندیشید و بس! و این، خلاف خواسته خدا و رسول خداست:

فبشّر عبادالذین یستمعون القول فیتّبعون احسنه اولیئک الّذین هدیهم الله و اولیئک هم اولوالالباب کسانی هستند که خ را برگزیده

دکتر شریعتی گفته «حالا می‌فهمم که خدا چه زجری می‌کشد وقتی این همه آدم حرفش را نفهمیده اند که هیچ، اشتباهی هم فهمیده اند»! و من بر این نکته دقیق دکتر شریعتی نکته مهم دیگری میافزایم:

«نه تنها نفهمیده اند، و اشتباهی هم فهمیده اند، بلکه اشتباه خود را جامه عمل پوشانده‌اند و بندگان پاک خداوند را با شناعت به قتل رسانده اند

از سوی دیگر تکفیر یکی از احکام شداد و غلاظی است که مدعیان و متولی.ان خودخوانده اسلام، بر اسلام و قرآن افزوده‌اند؛ و در جایی از قرآن، حکمی دنیایی بر آن مترتّب نیست. آیه ارتداد چنین است (بخش دوم آیه 217 سوره بقره):

وَلَا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّىٰ یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا ۚ وَمَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ کَافِرٌ فَأُولَٰئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ ۖ وَأُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ

ترجمه: و مشرکان همواره با شما در جنگ خواهندبود؛ تا شما را اگر بتوانند از دینتان برگردانند. و از شما کسانی که از دینشان برگردند و در حالی که کافِر است بمیرد، پس چنین کسانی همه اعمال خوبشان در دنیا و آخرت تباه و بی اثر می‌شود، و آنان اهل آتش اند و در آن جاودانه اند.

باید از متولیان و خودخواندگان مدعی اسلام و مسلمانی پرسید کجای این آیه گفته است کسی که مرتد شد جزایش مرگ است؟

از این آیه، این نکته مهمّ بر می‌آید که چنین کسانی در جامعه زندگی می‌کنند همراه با دیگر مسلمانان و اگر هیچ‌گاه توبه بهره شان نشود و در حالی که کافرند بمیرند، در آخرت جزای کفران خود را می‌بینند.

نکته استنباطی دیگر این است که این آیه مربوط است به زمان حضرت رسول اکرم و تهدیدی است برای کسانی که به دین اسلام گرویده بودند، تا نتوانند دوباره به سوی کفر روند؛ نه اینکه حکمی قرآنی باشد؛ آنهم برای کسانی که خود، دین اسلام را برنگزیده اند، بلکه دینشان موروثی است؛ و از والدین خود به ارث برده اند.

به این دلیل تهدید است که به نظر نمی‌رسد در تاریخ اسلام، گزارشی وجود داشته باشد که در زمان رسول اکرم، کسی مرتد شده باشد.

تنها این آیه نیست که چنین است و مخالف عمل‌کرد متولیان اسلام است؛ زیرا خداوند اجرای بسیاری از جرائم بندگانش را به روز جزا محول کرده و حکم این جهانی برایشان صادر نکرده است؛ حتّا کسی که نه تنها خود شرک ورزیده، بلکه دیگران را نیز به کفر و شرک تشویق کرده و در کار خود موفق هم شده است؛ همچون سامری که در غیاب حضرت موسی، امّت او را گوساله پرست کرد؛ به گونه‌ای که بر گوساله سجده نیز کردند! ولی حکمش چه شد؟

به حکم الهی گوساله اش را سوزاندند و به دریا انداختند تا اثری از شرک بر روی زمین برجای نماند؛ و خود او به خداوند واگذار شد تا مرضی همچون خوره بگیرد، و با زجر جان دهد.

نکته دیگری که از آیه تکفیر بد فهمیده شده و بدتر اینکه بدان عمل کرده‌اند، این است که هر ظاهراً مسلمانی را که به طور موروثی مسلمان بوده، و به دین دیگری گرایش یافته، مرتد خوانده‌اند و برخی را نیز کشته اند؛ در صورتی که همان‌گونه که از آیه ارتداد استنباط شد، مسلمان کسی است که دین اسلام را طبق شرایط زمان رسول اکرم پذیرفته و سپس پشیمان شده باشد که حکمش شرح داده ش؛د و یا کسی که با تحقیق دین اسلام را پذیرفته باشد، که بعید به نظر می‌رسد چنین شخصی از اسلام تغییر دین دهد؛ و اگر داد، آنگاه باز هم مشمول آیه ارتداد نمی‌شود؛ زیرا ارتداد مربوط به کسی است که از شرک به خداپرستی رسیده باشد و تغییر دین به یکی از ادیان ابراهیمی باز هم در چارچوب ارتداد نمی‌گنجد. زیرا خطاب قرآن بازگشت به شرک است و نه به دینی دیگر.

خداوند چهار آیه پیش از این آیه، می‌فرماید:

کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ ۚ وَ مَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلَّا الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ ۖ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ ۗ وَاللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ

ترجمه: مردمان گروهی واحد و یکدست بودند. پس خدا پیامبرانی را مژده دهنده و بیم رسان برانگیخت، و با آنان به درستی و راستی کتاب (با محتوای شریعت) را نازل کرد، تا میان مردمان، در آنچه با هم اختلاف داشتند، داوری کند. (آن گاه در فهم خود شریعت، اختلاف پدید آمد.) و اختلاف (در شریعت) پدید نیامد، مگر (از سوی) کسانی که بعدها به آنان براهین روشن و آشکاری داده شد. (ولی) برتری جویی بر دیگران، در میان خود آنان پدید آمد. پس خدا ایمان آورندگان راستین را به اذن خود، به حقّی که در آن اختلاف کردند، راهنمایی کرد. و خدا هر که را بخواهد به راهی راست هدایت می کند.

خلاصه و فهمی درست از آیه بالا: این آیات نیز بر این نکته مهم اشاره دارند که در هر شریعتی کسانی یافت می‌شوند که شریعت، یعنی دستورات دین خود را برتر از دین و شریعتی دیگر می‌داند. بدین ترتیب، اختلاف میان ادیان و شریعتها پدید می‌آید؛ که خداوند مخالفت خود را با این‌گونه تفرقه پراکنیها به صراحت در آیه 285 سوره بقره بیان داشته است:

آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ ۚ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ

پیامبر به آنچه از پروردگارش به او نازل شده، ایمان آورده، و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتاب ها و پیامبرانش ایمان آورده اند.(و گفتند) ما میان هیچ یک از پیامبران او فرق نمی گذاریم. و گفتند شنیدیم و اطاعت کردیم، پروردگارا! آمرزشت را خواهانیم و بازگشت [همه] به سوی توست.

پس از مدتی که می‌گذرد، کسانی که خود را متولی دینی می نامند و سنگ دین خود را به سینه می‌زنند، می‌خواهند فهم خود را از شریعت و دین خود، بر دیگر هم شریعتان خود تحمیل کنند. اینجاست که باز هم اختلاف پدید می‌آید ولی این بار میان خودیها.

یکی از دلایلی که خداوند اینهمه از دوزخ و عذاب سخن به میان آورده این است که این پیام را به ما بدهد که من احکم الحاکمین و قاضی القضات هستم و جز در آیاتی محدود و معین که در قرآن به آنها اشاره کرده ام و همه مربوط به اجرای حد و قصاص و گرفتن دیه، درباره کسانی است که در جامعه مسلمانان به حقوق عمومی تجاوز کرده اند یا به یکدیگر آسیب رسانده اند، هیچکس هرچند در جایگاه حاکم و حکومت (حتا رسول اکرم) باشد، حق ندارد فرد دیگری را محکوم به جرمی کند و به کیفر رساند، بلکه باید عمل آنان را همانند حضرت موسی با مردم گوساله پرست به من و وعده های جزای شدیدی که برای آنها در نظر گرفته ام واگذارد.

خداوند کریم در این زمینه سفارشهای زیادی به رسول گرامی اش میکند تا حاکمان مسلمان پندگیرند. از جمله در سوره نساء از آیه صدوپنجم تا صدوپانزدهم یعنی یازده آیه را به این موضوع اختصاص میدهد و میفرماید ما قرآن را به حق بر تو فروفرستادیم تا میان مردم قضاوت کنی طبق آنچه که خداوند به تو نشان داده است. و (حتّا) نسبت به خائن بیش از حد دشمن مباش.

ولی متأسفانه این روند همواره وجود داشته و دارد، و خداوند تنها کسانی را به راه راست خود هدایت می‌کند که پرهیزگار باشند و با هر بهانه‌ای بر دیگران تهمتهای مختلف نزنند، بویژه تهمتهایی که پای جان و مال و هستی یک فرد یا جامعه‌ای در میان باشد؛ که سزای چنین اعمالی عذابی دردناک است.

خرداد 1404- احمد شمّاع زاده

متن ویرایش و پیرایش شدۀ «باز این چه شورش است»! مرثیه ای از محتشم کاشانی

باز این چه شورش است که در خلق عالم است

باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین

بی نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است

این صبح تیره، باز دمید از کجا کزو

کار جهان و خلق جهان، جمله درهم است

گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب

کاشوب در تمامی ذرّات عالم است

گر خوانمش قیامت دنیا، بعید نیست

این رستخیز عام، که نامش محرّم است

در بارگاه قدس، که جای ملال نیست

سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است

جنّ و مَلَک، بر آدمیان نوحه می‌کنند

گویا عزای اشرف اولاد آدم است

خورشید آسمان و زمین، نور مشرقین

پروردۀ کنار رسول خدا، «حسین»

بند دوم

کشتیِ شکست خوردۀ طوفان کربلا

در خاک و خون تپیدۀ میدان کربلا

گر چشم روزگار، برو زار، می‌گریست

خون می‌گذشت، از سر ایوان کربلا

نگرفت دست دهر، گِلابی به غیر اشک

زان گل که شد شکفته به بستان کربلا

از آب هم مضایقه کردند کوفیان

خوش داشتند! حرمت مهمان کربلا

بودند دیو و دد، همه سیراب و می‌مکد

خاتم ز قحطِ آب، سلیمان کربلا

زان تشنگان، هنوز به عیّوق می‌رسد

فریاد «العطش» ز بیابان کربلا

آه از دمی که لشگر اعدا نکرد شرم

کردند رو به خیمۀ سلطان کربلا

آن دم، فَلَک بر آتش غیرت سپند شد

کز خوف خصم در حرم، افغان بلند شد

بند سوم

کاش آن زمان سرادق گردون نگون شدی

وین خرگه بلندستون، بی‌ستون شدی

کاش، آن زمان در آمدی از کوه تا به کوه

سیل سیه که روی زمین، قیرگون شدی

کاش آن زمان ز آه جهانسوز اهل بیت

یک برق، شعلۀ خَرمن گردون دون شدی

کاش آن زمان که این حرکت کرد آسمان

سیماب وار، گوی زمین بی‌سکون شدی

کاش آن زمان، که پیکر او شد درون خاک

جان جهانیان همه از تن برون شدی

کاش آن زمان که کشتی آل نبی شکست

عالم، تمام غرقۀ دریای خون شدی

آن انتقام، گر نیفتاده به روز حشر

با این عمل، معاملۀ دهر، چون شدی؟

آل نبی چو دست تظلّم براورند

ارکان عرش را به تلاطم دراورند

بند چهارم

بر خوان غم، چو عالمیان را صلا زدند

اول صلا به سلسلۀ انبیا زدند

نوبت به اولیا چو رسید، آسمان تپید

زان ضربتی که بر سر شیر خدا زدند

آن در که جبرئیل امین بود خادمش

اهل ستم به پهلوی خیرالنّسا زدند

بس آتشی ز اخگر الماس ریزه ها

افروختند و در «حسن مجتبی» زدند

وآنگه سرادقی که مَلَک محرمش نبود

کندند از «مدینه» و در «کربلا» زدند

وز تیشۀ ستیزه در آن دشت، کوفیان

بر نخلها ز گلشن «آل عبا» زدند

پس ضربتی کزان جگر مصطفی درید

بر حلق تشنۀ خلف مرتضی زدند

اهل حرم دریده گریبان، گشوده موی

فریاد بر در حرم کبریا زدند

«روح الامین» نهاده به زانو سر حجاب

تاریک شد، ز دیدن آن چشم آفتاب

بند پنجم

چو خون ز حلق تشنۀ او بر زمین رسید

جوش از زمین به ذروۀ عرش برین رسید

نزدیک شد، که خانه ایمان شود خراب

از بس شکستها که به ارکان دین رسید

نخل بلند او، چو خسان بر زمین زدند

طوفان به آسمان، ز غبار زمین رسید

باد آن غبار، چون بر مزار نبی رساند

گرد از «مدینه» بر فَلَک هفتمین رسید

یکباره جامه در خم گردون، به نیل زد

چون این خبر به «عیسی» گردون نشین رسید

پر شد فلک ز غلغله، چون نوبت خروش

از انبیا به حضرت روح الامین رسید

کرد این خیال وهم غلط کار کان غبار

تا دامن جلال جهان آفرین رسید

هست از ملال گرچه بری ذات ذوالجلال

او در دل است و هیچ دلی نیست بی ملال

بند ششم

ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند

یکباره بر جریدۀ رحمت قلم زنند

ترسم کزین گناه، شفیعان روز حشر

دارند شرم کز گنه خلق، دم زنند

دست عتاب حقّ به دراید ز آستین

چون اهل بیت، دست در اهل ستم زنند

آه از دمی که با کفن خون چکان ز خاک

آل علی چو شعلۀ آتش علم زنند

فریاد از آن زمان که جوانان اهل بیت

گلگون کفن، به عرصه محشر قدم زنند

جمعی که زد به هم صفشان، شور کربلا

در حشر، صف زنان، صف محشر به هم زنند

از صاحب حرم، چه توقّع کنند باز

آن ناکسان که تیغ، به صید حرم زنند

پس بر سنان کنند، سری را که جبرئیل

شوید غبار گیسویش از آب «سلسبیل»

بند هفتم

روزی که شد به نیزه، سرِ آن بزرگوار

خورشید، سربرهنه برآمد ز کوهسار

موجی به جنبش آمد و برخاست کوه، کوه

ابری به بارش آمد و بگریست زار، زار

گفتی تمام، زلزله شد خاک مطمئنّ

گفتی فتاد از حرکت، چرخ بی‌قرار

عرش آن زمان به لرزه درامد که چرخ پیر

افتاد در گمان، که قیامت شد آشکار

آن خیمه‌ که گیسوی حورش تناب بود

شد سرنگون ز باد مخالف حباب وار

جمعی که پاس محملشان داشت جبرئیل

گشتند بی‌عماری و محمل شترسوار

با آنکه سر زد آن عمل، از امّت نبیّ

روح‌الامین ز روح نبی گشت، شرمسار

وانگه ز کوفه خیل الم رو به شام کرد

نوعی که عقل گفت قیامت قیام کرد

بند هشتم

بر حربگاه، چون ره آن کاروان فتاد

شور و نشور واهمه را در گمان فتاد

هم بانگ نوحه غلغله در شش جهت فکند

هم گریه بر ملائکِ هفت آسمان فتاد

هرجا که بود آهویی از دشت پا کشید

هرجا که بود طایری از آشیان فتاد

شد وحشتی که شور قیامت به باد رفت

چون چشم اهل بیت بر آن کشتگان فتاد

هرچند بر تن شهدا چشم کار کرد

بر زخمهای کاری تیغ و سنان فتاد

ناگاه چشم دختر «زهرا» در آن میان

بر پیکر شریف امام زمان فتاد

بی اختیار، نعرۀ «هذا حسین» ازو

سر زد چنانکه آتش ازو در جهان فتاد

پس با زبان پر گله آن بضعةالرّسول

رو بر مدینه کرد، که یا ایّها الرّسول

بند نهم

این کشتۀ فتاده به هامون، حسین توست

وین صید دست و پا زده در خون، حسین توست

این نخل تر کز آتش جانسوز تشنگی

دود از زمین رسانده به گردون، حسین توست

این ماهی فتاده به دریای خون، که هست

زخم از ستاره بر تنش افزون، حسین توست

این غرقۀ محیط شهادت، که روی دشت

از موج خون او شده گلگون، حسین توست

این خشک لبِ فتاده به دور از لبِ فرات

کز خون او زمین شده «جیحون»، حسین توست

این شاه کم سپاه که باخیل اشگ و آه

خرگاه، زین جهان زده بیرون، حسین توست

این قالب تپان، که چنین مانده بر زمین

شاه شهید ناشده مدفون، حسین توست

چون روی در بقیع به زهرا خطاب کرد

وُحش زمین و مرغ هوا را کباب کرد

بند دهم

کای مونس شکسته دلان حال ما ببین!

ما را غریب و بیکس و بی آشنا ببین!

اولاد خویش را که شفیعان محشرند

در ورطه عقوبت اهل جفا ببین!

در خلد، بر حجاب دو کون آستین فشان!

واندر جهان، مصیبت ما بر ملا ببین!

نی نی درآ! چو ابر خروشان به کربلا

طغیان سیلِ فتنه و موج بلا ببین

تنهای کشتگان، همه در خاک و خون نگر!

سرهای سروران، همه بر نیزه ها ببین!

آن سر که بود بر سرِ دوش نبی مدام

یک نیزه اش ز دوش مخالف جدا ببین!

آن تن که بود پرورشش در کنار تو

غلتان به خاک معرکۀ کربلا ببین!

یا بضعةالرسول ز «ابن زیاد» داد

کو خاک اهل بیت رسالت به باد داد

بند یازدهم

خاموش محتشم! که دل سنگ آب شد

بنیاد صبر و خانۀ طاقت خراب شد

خاموش محتشم! کزین حرف سوزناک

مرغ هوا و ماهی دریا کباب شد

خاموش محتشم! کزین شعر خون چکان

در دیده، اشک مستمعان، خوناب شد

خاموش محتشم! کزین نظم گریه خیز

روی زمین، به اشک جگرخون، کباب شد

خاموش محتشم! که فلک بس که خون گریست

دریا هزار مرتبه گلگون حباب شد

خاموش محتشم! که بسوز تو آفتاب

از آه سرد ماتمیان ماهتاب شد

خاموش محتشم! که ز ذکر غم «حسین»

جبریل را ز روی پیامبر، حجاب شد

تا چرخ سفله بود، خطایی چنین نکرد

بر هیچ آفریده، جفایی چنین نکرد

بند دوازدهم

ای چرخ! غافلی که چه بیداد کرده ای؟

وز کین، چه ها درین ستم آباد کرده ای؟

بر طعنت این بس است، که با عترت رسول

بیداد کرده خصم و تو امداد کرده ای

ای زاده زیاد! نکرده است هیچگاه

نمرود، این عمل که تو «شدّاد» کرده ای

کام یزید داده ای از کشتن حسین

بنگر که را به قتل، تو دلشاد کرده ای!

بهر خسی که بار درخت شقاوت است

در باغ دین، چه با گل و شمشاد کرده ای!

با دشمنان دین، نتوان کرد، آنچه تو

با مصطفی و حیدر و اولاد کرده ای

حلقی که سوده، لعل لب نبی بر آن

آزرده اش به خنجر بیداد کرده ای!

ترسم تو را دمی که به محشر براورند

از آتش تو، دود به محشر دراورند!

این بود مرثیه مشهور محتشم کاشانی

مرداد 1402

آماده‌سازی و ویرایش: احمد شمّاع زاده